1)—Τι είναι ακριβώς η επέτειος της 25 Νοέμβρη ?
— Κάθε χρόνο η 25η Νοέμβρη είναι μέρα αφιερωμένη στην Εθνική Αντίσταση της χώρας μας την περίοδο 1941-1945 με ημερολογιακή αναφορά στο σαμποτάζ που έγινε με αποτέλεσμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου το 1942. Η πρώτη σε μέγεθος και κλίμακα αντιστασιακή ενέργεια σε ευρωπαϊκή κατεχόμενη χώρα με συμμετοχή των ανταρτικών δυνάμεων των ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και Εγγλέζων κομάντος. Αυτή η μέρα επιλέχθηκε από την Ελληνική Πολιτεία το 1982 –αφού πέρασαν 40χρόνια- για να γιορτάζεται ως μέρα μνήμης για την Εθνική Αντίσταση την περίοδο της Κατοχής που στη χώρα μας άρχισε στις 23 Απρίλη του ’41 – με την υπογραφή του πρωτοκόλλου συνθηκολόγησης από τον στρατηγό και μετέπειτα πρώτο δοσίλογο Πρωθυπουργό Τσολάκογλου στην Θεσσαλονίκη, την ίδια μέρα που μπήκαν τα Γερμανικά στρατεύματα στην έρημη πόλη των Αθηνών. Και τέλειωσε στα μέσα Νοέμβρη του ’44 με την αποχώρηση των τελευταίων Γερμανικών στρατευμάτων από την Βόρεια Ελλάδα. Εδώ βέβαια δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι δεκάδες χιλιάδες συμπατριώτες μας (ανάμεσά τους και εκατοντάδες συντοπίτες μας)-με τα εκατοντάδες θύματα γυναίκες και άντρες για άλλους 6 μήνες, μέχρι τις 9 Μάη του ΄45 που η Γερμανία υπογράφει την συνθηκολόγηση, θα παραμείνουν όμηροι σε δεκάδες στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας-Αυστρίας και κατεχόμενων από τους Ναζί χωρών της κεντρικής Ευρώπης.
Αυτή η Αντίσταση του λαού μας που εκδηλώθηκε από τις πρώτες μέρες της Κατοχής απέναντι σε μια τριπλή Κατοχή που αποτελεί άλλη μια πρωτόφαντη σε παγκόσμιο επίπεδο εμπειρία για τον πληθυσμό κατεχόμενης χώρας, αφού η χώρα μας διαμελίστηκε σε τρεις ζώνες κατοχής την Γερμανική-Ιταλική και Βουλγάρικη. Αυτή την «τύχη» μας επιφύλαξαν οι Ναζιστές διαμελίζοντας στη χώρα μας και παραδίδοντας την ανατολική Μακεδονία και Θράκη σε Βούλγαρους, την δυτική Μακεδονία, κεντρική Ελλάδα, Κυκλάδες, Επτάνησα και Πελοπόννησο στους Ιταλούς κρατώντας για τον εαυτό τις κρίσιμες περιοχές της Θεσσαλονίκης, Αθήνας, νησιών του ανατολικού Αιγαίου και της Κρήτης.
Αυτή η Αντίσταση του λαού μας που ξεκίνησε με απλές πράξεις ανυπακοής στις διαταγές των Αρχών Κατοχής αλλά και των δοσιλογικών Ελληνικών Αρχών στην αρχή για να σωθεί ο πληθυσμός τόσο από την πείνα, όσο και από την Επιστράτευση που επέβαλαν οι Γερμανοί και υλοποίησαν οι δοσιλογικές Αρχές Κατοχής, για να κορυφωθεί στην συνέχεια με την ανάληψη της ένοπλης Αντίστασης απέναντι στις δυνάμεις Κατοχής.
Αυτά στο γενικό πλαίσιο της Εθνικής Αντίστασης στη χώρα μας…
2)—Πότε και πως καταλήφθηκε η Λέσβος από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής ?
–Επειδή όμως τα τελευταία χρόνια και όσο μεγαλώνει η χρονική απόσταση από την Γερμανική Κατοχή στο νησί μας, η αχλή του χρόνου σκεπάζει τα τότε τεκταινόμενα και η λησμονιά κερδίζει έδαφος, χρειάζεται να προβάλουμε και να θυμίζουμε την αντιστασιακή δράση στο νησί μας και ως εκ τούτου το ΕΑΜ Λέσβου- ως τη μοναδική αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε την εποχή αυτή- και κατάφερε αρκετά κατά των Γερμανικών κατοχικών δυνάμεων, συμβάλοντας στον αντιφασιστικό αγώνα.
Γι’ αυτό θεωρούμε αναγκαίο να παραθέσουμε σε αδρές γραμμές αυτά που συνέβησαν στο νησί μας το 1ο δίμηνο της Κατοχής.
Την Κυριακή 4 Μάη του ’41 στις 4.20΄ το πρωί γερμανικά στρατεύματα του 440 Συντάγματος Πεζικού αποβιβάζονται, στην παραλία της Πέτρας, με ταχύπλοα και βάρκες από 2 ιταλικά αντιτορπιλικά. Κατά την αποβίβασή τους ένας λόχος δέχτηκε μεμονωμένα πυρά από όπλο που όμως σταμάτησαν μετά από ριπές γερμανικού πολυβόλου, παρά το γεγονός ότι στην Πέτρα είχε την έδρα του λόχος του Ελληνικού πεζικού. Ο πολίτης που έβαλε τις μοναδικές βολές εναντίον των Γερμανών με ένα παλιό μαρτίνι ήταν ο μικρασιάτης Στέλιος Αλμπάνης, πεταλωτής στην Πέτρα. Στην Πέτρα ο διοικητής του Συντάγματος Φον Σέλβιτς ήλθε σε επαφή με Έλληνα αξιωματικό – που έφερε λευκή σημαία- και μετά από ασύρματη συνεννοήση με την Γενικό Στρατιωτικό Διοικητή Λέσβου συνταγματάρχη Θεόδωρο Καγκούρη στη Μυτιλήνη η Λέσβος προσφέρθηκε… και η παράδοση του νησιού έγινε χωρίς εχθροπραξίες.
Στις 6.00΄ το πρωί κρίθηκε ότι δεν ήταν αναγκαία η αποβίβαση και άλλων μονάδων στην Πέτρα και τα ιταλικά αντιτορπιλικά θα ξεκινήσουν για το λιμάνι της Μυτιλήνης…
Στις 10.00΄ το πρωί φθάνουν στην Μυτιλήνη από την Πέτρα οι πρώτοι μοτοσικλετιστές της εμπροσθοφυλακής των γερμανικών στρατευμάτων.
Στις 11.00΄ το πρωί καταπλέουν στο λιμάνι της Μυτιλήνης τα ιταλικά αντιτορπιλικά και αποβιβάζουν τις υπόλοιπες μονάδες του Γερμανικού στρατού. Στη συνέχεια το διοικητήριο της 22ου Συντάγματος θα έχουμε την υποστολή της Ελληνικής σημαίας και την έπαρση της Σβάστικας, στην οποία θα πάρουν μέρος από ελληνικής πλευράς ο στρατιωτικός διοικητής Καγκούρης και ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος ο Α’. Σε λίγες ώρες έχουμε τον αφοπλισμό 100 αξιωματικών και 2000 ανδρών του Ελληνικού στρατού…
Σε λίγες ώρες, τα επιταγμένα αρχοντόσπιτα της πόλης θα στεγάσουν τις διοικήσεις και τους διοικητές των στρατιωτικών μονάδων.
Έτσι τόσο απλά… ολοκληρώνεται η κατοχή του νησιού σε μια έρημη Μυτιλήνη… που παραδίδεται στον πρώτο Γερμανό στρατιωτικό διοικητή Φον Σέρβιτς.
3)—Πως << υποδέχτηκαν >> τους κατακτητές οι μέχρι τότε μεταξικές αρχές και ο τοπικός τύπος ?
—Από την επόμενη μέρα οι στήλες των τοπικών εφημερίδων θα φιλοξενούν ανακοινώσεις, γνωστοποιήσεις, απαγορεύσεις και διαταγές των γερμανικών και δοσιλογικών αρχών κατοχής που αφορούν τον πληθυσμό του νησιού… Πρώτος δε και καλύτερος ο εκδότης της εφημερίδας «Φως» Αθ. Γκράβαλης που στο κύριο άρθρο του στις 6 Μάη του ’41 τους υποδέχεται με τίτλο «Γενναίοι στρατιώται του Ράιχ» (φωτο 1) αναφέροντας:
«Γενναίοι Στρατιώται του ενδόξου Γ’ Ράϊχ. Γνωρίζουμεν ποιοι λόγοι σας έφερον πλησίον μας και γνωρίζωμεν επίσης και ποιοι ευθύνονται(…)Γνωρίζωμεν πόθεν έρχεσθε. Ποία είνε η μεγάλη πατρίς σας. Ποιοι δεσμοί μας ήνωσαν και μας ενώνουν(…) Γνωρίζωμεν σαφώς τι με τον γιγάντιον σας αγώνα επιδιώκετε.(…) Γερμανοί στρατιώται! Είσθε υπερήφανοι δια την Πατρίδας σας, αλλά είμαστε και ημείς υπερήφανοι δια την ιδικήν μας. Δι’ αυτό σας ατενίζομεν ως Έλληνες. Σταθεροί. Υψαύχενες. Αξιοπρεπείς (…) Γενναίοι του τρίτου Ράϊχ στρατιώται!(…) Οι Έλληνες της Λέσβου, γενναίοι πολεμισταί έως χθές, σας υποδέχθησαν όπως αρμόζει να υποδέχονται οι ευγενείς τους ευγενείς και οι γενναίοι τους γενναίους. Εφέρατε δια λόγους τους οποίους θα είπη κάποτε η ιστορία, τον αγκυλωτόν σταυρόν μέχρι των επάλξεων επί των οποίων η ψυχή υψώνει και λατρεύει την γαλανόλευκον και αυτήν ακόμη την στιγμήν. (…)Γενναίοι του τρίτου Ράϊχ στρατιώται! Καλώς ήλθατε εις την πάντοτε και αιωνίως Ελληνικήν μας Πατρίδα Πιστεύσατέ μας, διότι είμεθα ειλικρινείς. Εχθρούς εις τον τόπον αυτόν δεν θα εύρητε. Πλανηθέντες ίσως να εύρητε πολλούς. Εργασθήτε λοιπόν και σεις, όπως θα εργασθώμεν και ημείς δια να αναλάμψη μεταξύ μας η αλήθεια και να διαλυθούν όλαι αι πλάναι…»
Έτσι θα ξεκινήσει η μεγάλη και πολυστένακτη νύχτα της γερμανικής κατοχής στο νησί μας, που κράτησε 40 ολόκληρους μήνες. Μιας νύχτας που με το ξεκίνημά της, γέννησε δωσίλογους, μαυραγορίτες, που συνεργαζόμενοι με τους «ένδοξους» στρατιώτες του Γ ́ Ράιχ θα σβήσουν τα φώτα του νησιού, για να ληστέψουν, να βασανίσουν και να εξανδραποδίσουν το λαό του. Από δω και πέρα, οι λεσβιακές οικογένειες θα μετρούν μόνο θύματα…και τα θύματα της μαύρης αυτής περιόδου στο τέλος της, θα καταμετρηθούν σε χιλιάδες όπου:
- Οι «πολλοί», οι χιλιάδες συμπατριώτες μας, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν γέροι και παιδιά θ’ ακολουθήσουν μέσα από τα σοκάκια της φτώχειας τους, τα βήματα προς το δικό τους Γολγοθά, πείνα -πρήξιμο-θάνατος…
- Οι «λίγοι» ήταν αυτοί που πέρασαν από τα κελιά της Γκεστάπο, εδώ και στη υπόλοιπη χώρα μας, για ενέργειες κατά των γερμανικών αρχών κατοχής, βασανίστηκαν άγρια στο κάθε άντρο της και καταδικάστηκαν από γερμανικά στρατοδικεία σε θάνατο δια τουφεκισμού, καθώς και οι Λέσβιοι αντάρτες που έπεσαν στις τάξεις του ΕΛΑΣ απανταχού της Ελλάδας.
4)—Πότε μπορούμε να πούμε ότι έγινε έστω και μια πρώτη αυθόρμητη αντιστασιακή πράξη ?
— Δεν πέρασαν ούτε δυο βδομάδες από την κατάληψη του νησιού μας και στις 18 Μάη του ’41 έχουμε την πρώτη αντιστασιακή πράξη τον λιθοβολισμό του ιταλικού αντιτορπιλικού στο λιμάνι της Μυτιλήνης από «ανθέλληνες» και «προδότες» έτσι τους είπαν τότε στα δυο κύρια άρθρα τους οι τοπικές εφημερίδες …
«Το Φως» της 20/5/1941 με τίτλο: ΝΑ ΣΚΕΦΘΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ (φωτο 2)
«Χθες και προχθές (…) μερικοί άγνωστοι δυστυχώς μέχρις ώρας, έρριψαν λίθους κατά ευρισκομένου εν τω λιμένι μας σκάφους του Ιταλικού Βασιλικού Ναυτικού άγνωστον τί θέλοντας με την χυδαίαν και πρόστυχον και προ πάντος αντεθνικήν αυτήν πράξιν των. Το γεγονός μας παρέχει την ευκαιρίαν να θέσωμεν ορθά κοφτά μερικά πράγματα(…)Είμεθα ηττημένοι κύριοι. Αυτό πρέπει να το χωνέψουμε καλά. Βγήκαμε σ’ ένα πόλεμο που δεν έπρεπε να βγούμε(…) Δέκα πέντε ημέρες τώρα η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκησις του νησιού φροντίζει για όλα τα ζητήματα του Νησιού μας πατρικά.(…)
Έτσι εφθάσαμε αισίως στα τελευταία άτοπα. Έτσι λησμονήσαμε την πραγματικότητα κι’ αρχίσανε πάλι να ζούνε μερικοί με όνειρα αρωστιάρικα.(…) Έτσι λησμονήσαμε ότι το νησί μας τελεί υπό Γερμανική στρατιωτική κατοχή(…) και έχει το δικαίωμα και τη δύναμη να μας φερθή ολότελα διαφορετικά. Έτσι λησμονήσαμε ότι η Ιταλία είνε σύμμαχος της Γερμανίας (…) Οι πέτρες που ερρίφθησαν δε ξέρουμε από ποιους, δεν ερρίφθησαν κατά των Ιταλών αλλά κατά των Γερμανών.(…) Είνε προδότης της Ελλάδος εκείνος που προβαίνει σήμερα σε τέτοιες πράξεις. Είναι εχθροί του τόπου όσοι φαντάζονται ότι(…) μπορούν να παραστήσουν ανάμεσά μας τον παληκαρά και τον πατριώτη. Αυτούς τους ανθρώπους πρέπει να κυνηγήσουμε όλοι όσοι αγαπούμε πραγματικά την Ελλάδα(…) Τώρα είνε καιρός να σκεφθούν την υποχρέωσιν αυτήν μερικοί ψευτοπατριώται.»
Πρωινή της 20/5/1941 με τίτλο: ΑΝΤΕΘΝΙΚΑΙ ΚΑΙ ΗΛΙΘΙΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (φωτο 3)
«Πράξις απρεπής, ηλίθια και αντεθνική διεπράχθη προχθές του εν τω λιμένι μας ιταλικού πολεμικού. Φυσικά οι δράσται θα είναι αλητόπαιδες ή άνθρωποι της τελευταίας υποστάθμης(…) Αλλ΄ οποιοιδήποτε και αν είναι αυτοί οι υπάνθρωποι, οι ανέλληνες αναμφιβόλως δεν έχουν συναίσθησιν του μεγέθους του κινδύνου που δημιουργεί δι’ ολόκληρον τον τόπον, η άνανδρος και αχαρακτήριστος αύτη πράξις των.(…)
Ϊσως, να πιστεύουν ότι θα επιτραπή διαστολή μεταξύ του γερμανικού στρατού κατοχής και των ιταλικών δυνάμεων. Άλλη ηλιθιότης αυτή, διότι οι Ιταλοί είναι σύμμαχοι των Γερμανών
(…) Και εν τοιαύτη περιπτώσει ο Γερμανικός στρατός κατοχής, ο οποίος τόσην ιπποτικότητα και ευμένειαν επέδειξεν έναντι ημών, θα ήτο υποχρεωμένος κατ’ ανάγκην να μεταβάλλη τακτικήν. Και τότε, ποιος θα αντικρύσει τας συνεπείας της μεταβολής αυτής(…) ηλίθιοι;
Απευθυνόμεθα προς όλους, μεγάλους και μικρούς και λέγομεν: Φανείτε με αξιοπρέπεια, φανείτε πολιτισμένοι, φανείτε Έλληνες. Ενικήθημεν ως κράτος αλλά δεν ατιμάσθημεν… Κινδυνεύομεν όμως ν’ ατιμασθώμεν τώρα ως εθνικόν σύνολον, εάν συνεχισθούν αι σημειοθείσαι προχθές ασχημίαι. Και δεν θα ατιμασθώμεν μόνον, αλλά και θα υποβληθώμεν εις αυστηράς κυρώσεις (…)»
Γι’ αυτούς τους μικρούς και μεγάλους που ο Οδυσσεας Ελύτης στο ποιητικό του έργο «Άξιον Εστί» αναφέρει «(…) Και νωρίς εβγήκανε κατάμπροστα στον ήλιο, με πάνου ως κάτου απλωμένη την αφοβιά σαν σημαία, οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες»
Στις αρχές Ιούνη του ’41 και ενώ έχει κλείσει ο εφημερίδα «Πρωινή» του Τέρπανδρου Αναστασιάδη, ο Γκράβαλης μόνος του πια πανηγυρίζει το πρώτο μήνα της γερμανικής Κατοχής στο νησί κλείνοντας το κύριο άρθρο του με τίτλο «HEIL HITLER», «(…)Η Ελλάς που εδοκίμασε τον θανατηφόρον Αγγλικόν εναγκαλισμόν αναπνέει ελευθέρα μέσα εις το πλαίσιον της νέας Ευρωπαϊκής τάξεως ήν σφυρηλατεί η αήττητος Γερμανία. Χαϊ Χίτλερ.»
5)—Πότε ξεκίνησε κάποια πιο οργανωμένη αντιστασιακή ενέργεια ?
—Το βράδυ της 20ης προς 21ης Ιούνη κυκλοφορούν στην πόλη της Μυτιλήνης προκηρύξεις που καλούσαν το λαό σε αντίσταση ενάντια στους κατακτητές. Το γράψιμο και η ανατύπωση της προκήρυξης αυτής έγινε από τον τότε καθηγητή χημείας Απόστολο Αποστόλου μετέπειτα ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ Λέσβου και Δήμαρχο Μυτιλήνης . Η διακίνησή της έγινε από μια μικρή ομάδα παλιών αγωνιστών.
Η εμφάνιση της προκήρυξης αυτής λίγο πριν κλείσουν 2 μήνες από την κατάληψη του νησιού, αποτελεί την πρώτη ουσιαστικά αντιστασιακή πράξη που αφ’ ενός μεν φανέρωνε ύπαρξη μιας έστω υποτυπώδους αντιστασιακής ομάδας και αφετέρου αποτελούσε ένα σινιάλο στο λαό της Μυτιλήνης ότι υπάρχουν κάποιοι που δεν θα καθίσουν στ’ αυγά τους.
Την επόμενη μέρα συλλαμβάνονται 250 αριστεροί και 5-6 απόστρατοι αξιωματικοί και κλείνονται στα κρατητήρια της Ασφάλειας και στο Υφαντουργείο-σήμερα αστυνομικό μέγαρο. Άρχισαν οι ανακρίσεις… Έγιναν πολλές διαβουλεύσεις, μεσολαβήσεις από διάφορους παράγοντες και τελικά παραπέμφθηκαν στο Γερμανικό Στρατοδικείο Λέσβου 11 συμπατριώτες μας που οι 9 καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 3 έως 5 χρόνων και δυο αθωώθηκαν. Οι εννέα καταδικασμένοι τον Νοέμβριο του ’41 πέρασαν από νέο στρατοδικείο στην Θεσσαλονίκη και αθωώθηκαν όλοι τους.
Για την αντιστασιακή αυτή ενέργεια, υπήρξε και η άποψη μερικών ιστοριογράφων ότι ήταν «στημένη προβοκάτσια» της Ασφάλειας, για να συλλάβει τους αριστερούς του νησιού, με επιχείρημα ότι το γεγονός έγινε γνωστό 40 χρόνια μετά, όπως το περιέγραψε ο Απόστολος Αποστόλου στο βιβλίο του ΜΝΗΜΕΣ.
Σε τούτο το αφιέρωμα, για πρώτη φορά οι ΦΙΜΠΟΔ έρχονται να καταθέσουν δυο πειστήρια, δυο χρονικά, για το περιστατικό αυτό που δημοσιεύθηκαν το πρώτο στην «Ελεύθερη Λέσβο» στις 10 Φλεβάρη 1945 με τίτλο «Παρανομία-Τα πρώτα βήματα» (φωτο 4, 5) που υπογράφει ο Αποστόλου με το ψευδώνυμο «Δ» -Δάσκαλος- και το δεύτερο στον «Λεσβιακός Κήρυξ» στις 22 Απρίλη 1960 (φωτο 6) σ’ ένα ρεπορτάζ της εφημερίδας με τίτλο «Στα χρόνια της Κατοχής» όταν ο Αποστόλου αναφέρεται στις προκηρύξεις αυτές με πανομοιότυπο κείμενο με αυτό του βιβλίου του «Μνήμες» στα 1984 όπου ουσιαστικά αναλαμβάνει την ευθύνη της πρώτης αυτής αντιστασιακής πράξης στη Λέσβο.
Κλείνοντας την ανασκόπηση μας αυτή στο πρώτο δίμηνο της κατοχής στο νησί μας θα θέλαμε να το αφιερώσουμε σ’ αυτούς του ανώνυμους μικρούς ή μεγάλους σε ηλικία συμπατριώτες μας που λιθοβόλησαν το ιταλικό αντιτορπιλικό, όπως και σε αυτούς που ξεκίνησαν τις αντιστασιακές ενέργειες, λίγες βδομάδες μετά την κατάκτηση του Νησιού μας.
