ΜΝΗΜΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΨΑΡΡΟΥ (1939-2008)
Ο ΔΗΜΗΤΡΟΣ Ε. ΨΑΡΡΟΣ γεννήθηκε στην Καλλιθέα. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απ’ όπου πήρε τα διπλώματα του μηχανολόγου-ηλεκτρολόγου μηχανικού (1963) και του αρχιτέκτονα (1968). Διατηρούσε, από το 1967 μέχρι το θάνατό του, Γραφείο Μελετών για έργα αρχιτεκτονικά, στατικά και ηλεκτρομηχανολογικά. Για το αρχιτεκτονικό του έργο, τού απονεμήθηκε δύο φορές το Βραβείο Εφαρμοσμένης Αρχιτεκτονικής του ΥΠΕΧΩΔΕ (1984 και 1987). Από το 1969 ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη της ιστορίας, της λαογραφίας και της αρχιτεκτονικής των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα κατά την οθωμανική περίοδο. Πολυετείς επιτόπιες έρευνες τού επέτρεψαν να προβάλει πολλές φορές την πολιτιστική κληρονομιά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική αυτών των τόπων με εκθέσεις, δημοσιεύσεις, τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και ανακοινώσεις σε διάφορα διεθνή συνέδρια.
Διετέλεσε μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Χωροταξίας του ΤΕΕ (1974–1979)• ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Δημοκρατικής Κίνησης Επιστημόνων (1975–1978)• γενικός γραμματέας της Ένωσης Κυδωνιατών (1981–1983), οπότε και επιμελήθηκε τη σχολιασμένη επανέκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Γεωργίου Σακκάρη του 1920, την εγκυρότερη ιστορική πηγή για το Αϊβαλί• γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (1985–1987)• μέλος της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής (CIAV) του ICOMOS και του Δ.Σ. του Ελληνικού Τμήματος του ICOMOS (1999–2008).
Συμμετείχε σε πολλά διεθνή και ελληνικά συνέδρια που οργανώθηκαν, μεταξύ άλλων, από το ICOMOS, την UNESCO, την Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος και το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λέσβου, το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και την Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, το τουρκικό ίδρυμα Foundation of Lausanne Treaty Emigrants, την Αρχιτεκτονική Σχολή της Άγκυρας, το Δήμο Αϊβαλιού και τον τοπικό Σύλλογο Πολιτών «Baykus-Γλαυκώπις», κυρίως με θέματα που αφορούν τη μελέτη και την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων, και ειδικότερα ελληνικών οικισμών στη Μικρά Ασία.
Το έργο ζωής του Δ. Ψαρρού «Το Αϊβαλί και η μικρασιατική Αιολίδα» εκδόθηκε σε έναν καλαίσθητο τόμο το 2017, εννιά χρόνια μετά τον θάνατό του, από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) και περιέχει 628 σελίδες, πάνω από 800 εικόνες, 200 χάρτες, τοπογραφικά και αρχιτεκτονικά σχέδια. Στο εισαγωγικό σημείωμα του ΜΙΕΤ για το βιβλίο αναφέρεται: «Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα υπήρξε έργο ζωής για τον αρχιτέκτονα Δημητρό Ε. Ψαρρό, ο οποίος ασχολήθηκε με την έρευνα και τη συγγραφή του από το 1969 έως το θάνατό του, το 2008. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και πολεοδομική μελέτη που επιχειρεί να ανασυστήσει αυτή τη μοναδική από δημογραφική άποψη πολιτεία της Μικρασιατικής Αιολίδας, της οποίας ο πληθυσμός μέχρι το 1922 ήταν αμιγώς ελληνικός. Το κείμενο παρακολουθεί την οικιστική εξέλιξη στους οικισμούς Αϊβαλί, Μοσχονήσια και Γενιτσαροχώρι, και συμπληρώνεται από μια πολυσέλιδη επισκόπηση του περιβάλλοντα χώρου αυτών των οικισμών, όπου, μεταξύ άλλων, καταγράφονται αναλυτικά όλα τα μοναστήρια, τα ξωκλήσια και τα νησάκια του ιδιότυπου αυτού αρχιπελάγους».
Το βιβλίο παρουσιάστηκε στο Αϊβαλί τον Σεπτέμβριο του 2017 από τους φίλους του αρχιτέκτονες Στρατή Φραντζέσκο και Mujdat Soylou και στη Μυτιλήνη το Σεπτέμβρη του 2019 από το Σύλλογο Κατοίκων Συνοικιών Κουλμπάρας και Κιόσκι «το Κιρκινέτσι».
Είπε ο Στρατής Φραντζέσκος στην παρουσίαση του βιβλίου στο Αιβαλί: «Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στις κουβέντες του, σχετικά με τον τόπο καταγωγής του έλεγε: εγώ είμαι απ’ τ’ Αϊβαλί. Ασχολήθηκε μεθοδικά και επίμονα, όπως συνήθιζε για 35 και πλέον χρόνια, ιδιαίτερα με την ύστερη Οθωμανική περίοδο και τη μελέτη των περιοχών αυτών. Οι επιτόπιες έρευνες, τού έδωσαν την ευκαιρία να προβάλλει την ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική αυτών των τόπων και ιδιαίτερα της περιοχής μας. Θυμάμαι ακόμα τα λόγια του.”Χωρίς να γνωρίζεις την ιστορία αυτής της περιόδου δεν μπορείς να ερμηνεύσεις το σήμερα, να γνωρίσεις τους γείτονές σου, να τους εκτιμήσεις, να τους καταλάβεις και να τους αγαπήσεις”.
Πραγματοποιήθηκε το μεγάλο του όνειρο με αυτή την έκδοση που σίγουρα θα απασχολήσει στο μέλλον πολλούς ερευνητές. Δεν πρόλαβε να τη χαρεί. Πιστεύω όμως ότι χάρηκε το ταξίδι…
Κύριος ομιλητής της σημερινής εκδήλωσης θα ευχόμουν να είναι ο ίδιος.
Ξέρετε τί νομίζω ότι θα μας έλεγε, ότι κατά βάθος το βιβλίο δεν θα ήθελε να τελειώσει ποτέ, ούτε και οι μελέτες του. Για να μπορεί να γυρνά στο Αϊβαλί. Πράγματι στην απέναντι γειτονική πολιτεία, του είχαν μεγάλη εκτίμηση. Όταν ήσουν φίλος του Δημητρού, είσαι και δικός τους φίλος.
Είχε πολλούς γνωστούς και καλούς φίλους στη πόλη σας, όπως ο Αli Onai, o Ahmet Yorulmaz, Salih Gionens ο ταξιτζής, ο Μujdat Soylou αρχιτέκτονας καλός και κοινός πλέον φίλος ο οποίος έδωσε πολύτιμο υλικό από το αρχείο του».
Ας έχει κι ο Δημητρός λίγο χώρο στη μνήμη μας…
(Επιμέλεια αφιερώματος: Χρήστος Χατζηλίας)
