Ο συγγραφέας του «Κώδικα της Ιεράς Εκκλησίας της Κοινότητος Σκαλοχωρίου Άγιος Γεώργιος» Ανέστης Θεοδοσίου γεννήθηκε το 1838 στο Σκαλοχώρι της Λέσβου. Φοίτησε στο σχολείο του χωριού, απ’ όπου και αποφοίτησε το 1852 και στη συνέχεια εργάστηκε με τον πατέρα του στο μικρό παντοπωλείο που διατηρούσαν εκεί. Το 1855 επισκέφτηκε για αγορές τη Σμύρνη, όπου και δηλώνει ενθουσιασμένος για την πόλη: «τότε εννόησα τον εαυτόν μου πλέον τι εστί κόσμος, πολύτευμα και ευγένεια…». Εργάστηκε σε εμπορικά καταστήματα της Κωνσταντινούπολης από το 1858 μέχρι το 1868, όταν και επέστρεψε στο Σκαλοχώρι, όπου και διέμεινε μέχρι το θάνατό του το 1935. Διετέλεσε δημογέροντας, εκκλησιαστικός επίτροπος και – κατά διαστήματα – γραμματέας της Κοινότητας μέχρι το 1914 και με την ιδιότητά του αυτή συμμετείχε ως απογραφέας στην κτηματική καταγραφή του 1876 και στις απογραφές πληθυσμού του 1883 και του 1905.
Ο Ανέστης Θεοδοσίου ξεκινάει περί τα 1900 τη συγγραφή του Κώδικα, προφανώς ως επίσημο βιβλίο της Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου της Κοινότητας Σκαλοχωρίου και το μετατρέπει σε προσωπικό ημερολόγιο, όταν αυτός παραμένει στην κατοχή του και συμπληρώνεται με στοιχεία και αναφορές για γεγονότα από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και το 1932. Έζησε σε ιστορικές και τραγικές για τον Ελληνισμό και το νησί εποχές (κίνημα των Νεότουρκων, απελευθέρωση του νησιού, διχασμός, μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, μεσοπόλεμος), τις οποίες αφηγείται ως αυτόπτης μάρτυρας και αμερόληπτος κριτής. Περιγράφει με μελανά χρώματα τα δύσκολα χρόνια από το 1922 μέχρι το 1932, όταν πια ζητάει συγγνώμη από τους μελλοντικούς του αναγνώστες, γιατί δεν μπορεί άλλο πια να γράψει. «Ζητώ συγνώμην διότι καλώς δεν βλέπω και δεν (θα) γράψω εξίς, 95 ετών». Το πρωτότυπο χειρόγραφο εκδόθηκε το 2005 σε βιβλίο από τον Σύλλογο Σκαλοχωριτών της Αθήνας, αφού διατηρήθηκε η αρχική ορθογραφία και στίξη του συγγραφέα με ιστορικό και φιλολογικό υπομνηματισμό με την επιμέλεια του Χρήστου Χατζηλία.
Με αφορμή την απελευθέρωση της Δυτικής Λέσβου στις 8.12.1912 από τους Τούρκους, σας παρουσιάζουμε ένα απόσπασμα από την ανακοίνωση του φιλόλογου, δρ Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Χρήστου Χατζηλία, στο συνέδριο του 2012 με τίτλο «Τα γεγονότα του Νοέμβρη και του Δεκέμβρη του 1912 μέσα από τη ματιά του Σκαλοχωρίτη Ανέστη Θεοδοσίου και άλλων γηραιών κατοίκων του χωριού». Διατηρήθηκε η αρχική ορθογραφία και στίξη του συγγραφέα. Ο ιστορικός και φιλολογικός υπομνηματισμός έγινε με την επιμέλεια του εισηγητή.
«Η Αναγένισεις της Ελλάδος εγένετω παρά του αξιοτίμου κυρίου Ελευθερίου Βενιζέλου από την ημέραν όπου εξελέχθη προθυπουργός της Ελλάδος, εκανόνισε και εκτέλεσαι θαύματα δια όλον το έθνος ημών μέγας ευεργέτης. Εκύριξε τον πόλεμον κατά της τουρκείας προς απελευθέρωσειν πάντων των ομογενών προ πάντων δια την Μακεδονίαν & των εν τω αιγέω Νήσων, η Έναρξεις εγένετω τω 1912 Οκτωμβρίου αρχάς διά του Ισχυρού στόλου. Κατά πρώτον κυριεύσας την μεγαλόπολην Θεσσαλονίκην, την εφ’εσπέρας του Αγίου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου, το τότε τέμενος ευθύς μεταβλίθη & πάλην εις εκκλησιάν, μετά ταύτα εκυριεύθησαν, Η Νήσος Λίμνος, Τένεδος, Ίμβρος, Σαμοθράκη, Άγιος Στράτης, τη δε ογδώη Νοεμβρίου ημέρα των Ταξειαρχών, η ήμισος νήσος ημών Μιτυλήνης μέχρη τζαμλικιού ανεμποδίστως. Από Τσαμλίκειον μέχρη του Συγρίου ακόμη από τουρκεικής φρουράς. Έχουσα ος μεγάλην αμύνην το όρος του Κλαπάδου, το ονομαζόμενον Σκοτινόν Όρος. Εκοί επάνω ευρίσκετω ο τουρκικός στρατός και εις τα κάτοθεν περίχωρα άνω των δύο χιλιάδων, με πολλά πολεμοφώδεια.
Τη δε τρίτη Δεκεμβρίου εγένετω έφοδος επί το αυτό όρος παρά του ελλινηκού στρατού. Κυριεύσας και νικήσας τους τούρκους εντός 2=3 ημερών, πολλοί εκ τούρκων έφυγον και εθανατόθησαν Εχμαλοτύθισαν και άνω των χιλίων καθώς και ο αρχηγός αυτών επ’ ονόματη (Γαννής) την πρωϊαν της έκτης 10βρίου, ημέραν του Αγίου Νικολάου, ελευθερώθη όλοι η νήσος ημών από τον τουρκικόν ζυγόν…
Ας αναφέρομεν και ολήγα περί της ημών Κοινότιτος.
ήτον ο δεύτερος Κλαπάδος οι εγχώριοι Οθωμανοί φανατικοί, άγριοι καθ’ ημών, Μικροί τε και Μεγάλοι Οπλισμένοι ος ίδος αστακοί[1] Σταυροηδός εις τα στίθοι με σφέρας και πολύκροτα και λόχας από 15 ετών και άνω, καθώς και πολλοί άλλοι ξένοι, καθημερινός δεν έλιπον το να περιφέρονται εις το χωριόν, φόβος μέγας εις ημάς τους Χριστιανούς. Όλα τα επίσημα πρόσοπα, Ιερεύς διδάσκαλοι και ευπορούντες άφηνων τας οικίας αυτών και διενυκτόρευων[2] εις οικίας πτωχηκάς και ασημάντους προς ελευθέρωσειν της ζωής ημών, Διότι εν εσπέρα πρην κυριευθή ο Κλαπάδος, Συνήλθον οι οθωμανοί εγχώριοι και ξένοι, εν τω λουτρώ (χαμάμη) διά Νυκτός έχοντας και εγγρίναντες εις το να κάμουν σφαγήν ημάς τους Χριστιανούς και λεϊλατίσουν τας οικίας και πράξουν παν άτημον, ος και έπραξαν εις Μεσώτοπον, τελώνεια και προ παντών εν τω χωριό Πέτρας εφόνευσαν ελεϊλάτησαν και έκαυσαν. τω αυτώ ήθελεν συμβεί και εις ημάς, ο Άγιος Θεός και η Χάρης του Αγίου Γεωργίου μας διαφύλαξεν εκ του αυτού Κυνδύνου. Εις οθωμανος τους εμπόδισε του αυτού σκοπού.
Μετά την πτώσειν του Όρος Κλαπάδου έρχεται πλέον και η ελευθερία Σκαλοχωρίου τη εννάτη 10βρίου 1912 ημέρα Κυριακή μετά την θείαν λειτοργείαν εφάνησαν πρόσκοποι Αντάρτοι κατά πρώτον έος 10 άτομα οπλοισμένοι εν τη Σχολή έος το εσπέρας άλλοι 40=50 την επαύριον επληθήνθησαν έος εκατώ και άνω από διάφορα μέροι και άγνωστοι άνευ αρχηγού 2=3 και Αρχηγίον. Άρχησαν να λεϊλατούν τας τορκικάς οικίας όλα τα τορκικά παντωπωλεία τα ερίμαξαν όλοι οι οθωμανοί εκρίβισαν από τον φόβων των ανταρτών, έμβεναν εις τας οθωμανηκάς οικίας, άρπαζαν εκ των οθωμανήδων τα κοσμίματα αυτών και ατίμαζων αυτάς, τα τιαύτα βλέποντες και οι εγχώριοι Χριστιανοί φαβλόβιοι, όλα τα ευπορούντα τα καταρήμαξαν δεν τους άφησαν έπιπλα και χαλκόματα, όλα τα άρπαξαν τους άφησαν ελεϊνός οι ούτοι άθλιοι, Πολλοί τινές Χριστιανοί Εύσπλαχνοι, Εφύλαξαν Οθωμανούς και μερηκάς οικίας και δεν έπαθον, από το ότι έπαθον Άλλοι μόνον από χρήμα έπαθον, Αλλά και η ζωοί αυτόν έσόθοι. Εκ των ανταρτών εφονεύθησαν 15=16 οθωμανοί οι Χριστιανοί αν δεν ήτον πολλούς ακόμη ήθελον φονεύσοι, Εν τη διαμονή τριών ημερών των Ανταρτών οι Κοινότης επέπεσε εις έξοδα άνω των 30 λυρών προς διατίρισειν αυτών, καθώς και εις χρήμμα.
Τη δωδεκάτη του αυτού Μηνός, μας ήλθε Αρχηαστινόμος με εξ, επτά πεζοναύτας εκ πέτρας, εις την εμφάνισειν αυτών πάντες οι αντάρτοι αναχώρισαν, Η ελληνική Σημέα ανεψόθη εν τη Ιερά Εκκλησία, οι υποδοχοί αυτών εγένετω εν ενθουσιασμώ, εψάλη δοξολογεία Εξωφωνείσθει λόγος και εψάλη ο πολυχρονισμός του βασιλέος Γεωργίου και διαδόχου παρά του Αγαθαγγέλου Ανέστου Θεοδοσιάδου.
Τη δε 16=17, Έφθασεν ο Φρόαρχος[3] του Μολύβου, κύριος Αθ. Σαραντόπουλος με 150 στρατιώτας οι εχγώριοι Άνδρες Γυνέκαις, και οι Μαθηταί και Μαθήτριαι προ υπαντίσαμεν αυτούς εν τη λίμνη με τας σημέας και εν ψαλμοίς και ύμνοις εισείλθωμεν εν τω χωρίω καθώς και εν τη Ιερά Εκκλησία φωταγωγούσα, η παράταξεις εγένετω έτη ανωτέρα της πρώτης, με μεγάλην τάξειν και του στρατού.
Μετά τρεις ημέρας αναχωροί ο Φρόαρχος μετά του στρατού εις χωρίον φίλια αφήσας προς ημάς 20 στρατιότας και 10 δια Ανεμώτιαν…»[4].
ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΑΤΖΗΛΙΑΣ, ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Λέσβος 1912: Από την Οθωμανική στην Ελληνική Επικράτεια
8-10.11.2012
