Με ιδιαίτερη επιτυχία έγινε στα Δάφια, την Τετάρτη 10 Ιουλίου, η εκδήλωση παρουσίασης των γεγονότων του 1944 στον κάμπο της Καλλονής για τον ξεσηκωμό των αγροτών, τη μαχητική διαδήλωση του ΕΑΜ και τις φονικές επιδρομές χωροφυλακής και κατακτητών, για πρώτη φορά μετά από 80 χρόνια. Στην εκδήλωση, την οποία συνδιοργάνωσαν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δαφίων και οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας, πολλοί συντοπίτες μας παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον τις παραστατικές εξιστορήσεις των γεγονότων από τον Κώστα Καρατζά (που μίλησε για τον ξεσηκωμό των Αγροτών), από τη Γεωργία Ανδριώτου (που μίλησε για την επιδρομή της ασφάλειας, τη συγκέντρωση του ΕΑΜ και τις επιδρομές των κατακτητών στην Καλλονή) και τον Απόστολο Κομνηνάκα (που μίλησε για την επιδρομή στην Αγία Παρασκευή). Σε παρέμβασή του, ο ερευνητής-συγγραφέας Γιώργος Γαλέτσας παρουσίασε, μέσα από δικογραφίες, τον δραματικό επίλογο των γεγονότων τα επόμενα χρόνια, όταν το εμφυλιοπολεμικό κράτος αντέστρεψε τη θέση θυμάτων και θυτών.  Χαρακτηριστική   και  συγκινητική ήταν η ανάγνωση από την Μυρσίνη Βαξεβάνη, αποσπάσματος από τα απομνημονεύματα του παππού της Παύλου Τζοάννου, που συμμετείχε στον ξεσηκωμό και έζησε τις στιγμές των δολοφονικών επιθέσεων χωροφυλακής και κατακτητών.  Σύντομες παρεμβάσεις έκαναν οι Δημήτρης Μάντζαρης, Σταύρος Μαντατής και Δημήτρης Μπουρνούς.  Την εκδήλωση παρουσίασε η Κατερίνα Ευσταθίου Σελάχα, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Δαφίων. Προβλήθηκαν διαφάνειες με φωτογραφίες πρωταγωνιστών της Αντίστασης στην περιοχή, συνοδευόμενες από μουσικές συνθέσεις για αγροτικές εξεγέρσεις και κινητοποιήσεις.

ΓΙΑ ΤΗΝ  ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ — Κώστα Καρατζά

Φίλες και φίλοι, καλησπέρα και καλώς ορίσατε.

Στον πρόλογο θα ήθελα να μοιραστούμε σκέψεις σχετικά με τη σημερινή μας εκδήλωση αλλά και γενικότερα με τις εκδηλώσεις μνήμης, που κατά κύριο λόγο οργανώνουμε και υποστηρίζουμε ως φίλοι Ιστορικής μνήμης και πολιτιστικής δημιουργίας.

Στις δράσεις  μνήμης που οργανώνουμε και υποστηρίζουμε, επιμένουμε εκτός από την αντίστασή μας στον αναθεωρητισμό της Ιστορίας και την αλλοίωσή  της, στην σύνδεση  αλλοτινών γεγονότων με σημερινά παράλληλα.

Επίσης, οι εκδηλώσεις μας δεν έχουν στόχο την  αναμόχλευση παθών, αλλά η μνήμη και η κρίση να  λειτουργούν σαν παράδειγμα στη σημερινή μας ζωή.

Το σημερινό παράδειγμα είναι ένα ΦΩΣ που άναψε σε μία πολύ σκοτεινή περίοδο της ιστορίας μας. Με ήρωες απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, που έπραξαν το αυτονόητο: την υπεράσπισης της ζωής, της δικής τους, των οικογενειών τους και της μικρής κοινωνίας τους.

Το κατοπινό δικαστήριο τους κατηγόρησε για διασάλευση καθεστηκυίας τάξεως.

Τροφή για σκέψη τα παράλληλα που βιώνουμε σήμερα  που οι σοβαρότατοι κίνδυνοι δεν είναι τόσο ορατοί αλλά είναι εξίσου σημαντικοί.

Το αυτονόητο είναι ο αγώνας για τη ζωή, την αξιοπρέπεια, τον ανθρωπισμό και την ανάληψη από κοινού δράσης.

Αν πράξουμε όλοι εμείς, καθημερινά, το αυτονόητο, τότε οι ήρωες θα είναι μόνο μία  ανάμνηση δύσκολων  εποχών για την ανθρωπότητα.

Ξεκινάω με την αφήγηση του χρονικού της «διασάλευσης της καθεστηκυίας τάξεως», όπως  την περιγράφει ο Γιώργος Πανταζής στην Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης στη Λέσβο:

Πολλοί μικροκτηματίες φτωχοί αγρότες της περιοχής της Καλλονής αιφνιδιάστηκαν από την πείνα του 1941. Έτσι, αναγκάστηκαν να δώσουν (να εκχωρήσουν) την εκμετάλλευση αυτών των χωραφιών τους στα αφεντικά της περιοχής για λίγες οκάδες στάρι ή και χαρτονομίσματα, που τα εξανέμιζε ο πληθωρισμός πριν τα νιώσουν στα χέρια τους.

Η αλλοτρίωση, το πούλημα της χρήσης των μικροχωραφιών τους σε κείνους που είχαν τα μέσα και τη δυνατότητα να κάνουν παραγωγική επιχείρηση τη δυστυχία τους πρόβαλε σαν έσχατη ανάγκη. Καμιά διαπραγματευτική δυνατότητα στη συναλλαγή. Όσα ψίχουλα πρόσφερε ο μεγαλογαιοκτήμονας και αδίστακτος επιχειρηματίας της περιοχής γίνονταν δεκτά.

Το καλοκαίρι του 1944 αυτοί οι πεινασμένοι φτωχοαγρότες έβλεπαν να ωριμάζει στα χωράφια τους το σιτάρι που δεν θα γινότανε ψωμί του σπιτιού τους. Κι ένιωθαν πως δεν είχαν το δικαίωμα να συνεχίσουν και να συνεργούν στην πείνα, το σκελέτωμα και το μαρασμό των παιδιών τους ενώ οι πλούσιοι ενοικιαστές θησαύριζαν με τους καρπούς τους πολύτιμους που αποκόμιζαν απ’ τα χωράφια των φτωχών  .

Το φθινόπωρο του 1944 οι ακτήμονες κατέλαβαν μεγάλα αγροκτήματα, ανταλλάξιμα, που τα διαχειριζόταν η Εθνική Τράπεζα, όπως τα «Χατζημπαραχτάρια» στον Ποταμό, του Μεμέτ Αγά στα Καραβούλια και μοναστηριακά στη θέση Μετόχια και αλλού, που τα ’σπειραν συνεταιρικά ή και με μερίδες ατομικές χωραφιών. Επίσης μάζεψαν ελαιόκαρπο ομαδικά από ανταλλάξιμα και μοναστηριακά ελαιοκτήματα της Μονής Λειμώνα και μοίρασαν το λάδι μεταξύ τους. Πολύ αργότερα αυτά, μετά πέντε έξι χρόνια, δόθηκαν στους ακτήμονες καλλιεργητές. Το Μοναστήρι στα περασμένα είχε πουλήσει αρκετά απ’ τα κτήματά του σε πλούσιους χωρικούς, τα οποία και κατέχουν ακόμα οι απόγονοί τους.

Με τον αέρα το ζωογόνο του ΕΑΜ φτωχοί έντιμοι νοικοκυραίοι των χωριών του κάμπου μας σήκωσαν κεφάλι και απαίτησαν επανόρθωση των αδικιών σε βάρος τους από τους μεγαλοκτηματίες Καλλονής.

Η αρχή έγινε από το Κεράμι όπου μια μερίδα μικροκτηματιών αγροτών, στην απόγνωσή τους για την αντιμετώπιση του φάσματος της πείνας και μη μπορώντας να δουν μακρύτερα, παραχώρησαν το φθινόπωρο του ’41 τα χωραφάκια τους στους πλούσιους γαιοκτήμονες για ένα κομμάτι ψωμί ή για 2-3 οκάδες σύκα το χρόνο. Όταν η ανέχεια, η έλλειψη φαγητού φούντωσε, τότε κατάλαβαν το λάθος τους. Το Μάη του ’44 λοιπόν με τον αέρα της Οργάνωσης δημιούργησαν ομάδες ψυχωμένων αγροτών και μόλις βλέπανε πως οι καρποί ωρίμαζαν, τα κουκιά στην αρχή, το κριθάρι και στάρι υστερότερα, άρπαξαν τα δρεπάνια, μπήκαν στα δικά τους χωράφια κι άρχισαν να θερίζουν.

Η κατάληψη άρχισε στα τέλη Μαΐου με ομάδα χωριανών που πήγαν να φυτέψουν καπνό (όλα έτοιμα απ’ το προηγούμενο βράδυ: φυντάνια, τσάπες, φυτευτήρια) σε οργωμένο χωράφι. Η αρχή έγινε στη θέση «Τσεμπέργια» σε κτήμα των αδελφών Δουγραματζόγλου.

Επικεφαλής του συνεργείου των εργατών ο θαρραλέος αγωνιστής Νίκος Μπερντένης. Ειδοποιήθηκε απ’ τον αγροφύλακα η αστυνομία. Κατέφθασε σε λίγο ο Διοικητής της Υποδιεύθυνσης Χωροφυλακής Τάσος Χατζηαναστασίου με τον αγρονόμο και τον ενοικιαστή του χωραφιού. Μπροστά στην αποφασιστική στάση των δουλευτάδων, αφού αντάλλαξαν λίγα λόγια με το Νίκο Μπερντένη, έκριναν σκόπιμο να μην επέμβουν δυναμικά.

Στις αρχές Ιουνίου άλλη ομάδα θέρισε το κριθάρι στο χωράφι της Στέλλας Καραθανάση που το ’χε νοικιάσει πλούσιος μεγαλοκτηματίας της Καλλονής, στη θέση «Ριμνούδια». Ο καρπός αποδόθηκε στη δικαιούχο ιδιοκτήτρια. Επίσης με τον ίδιο τρόπο θερίστηκε το χωράφι του φτωχού πολύτεκνου οικογενειάρχη Παντελή Κουμαρά.

Οι ίδιες ομάδες θέρισαν το χωράφι των ορφανών μικρών αγοριών του Χρυσόστομου Πεντάρη στη θέση «Άγιος Παντελεήμονας», όλοι οι φτωχοί απ’ τα γύρω χωράφια βοηθούσαν. Την ώρα που θέριζαν το χωράφι κατέφθασαν μια ομάδα οπλισμένοι χωροφύλακες και αγροφύλακες και διέταξαν τους θεριστάδες να σταματήσουν. Εκείνοι όμως αδιαφορώντας συνέχισαν το έργο τους. Βλέποντας ο Διοικητής Χωροφυλακής την αποφασιστικότητα των εργατών δεν αποτόλμησε να επέμβει δυναμικά, μάζεψε τους άνδρες του και αποχώρησε.

«Τις ίδιες μέρες – όπως διηγείται ο Νίκος Μπερντένης – πληροφορηθήκαμε πως ένας μεγάλος γαιοκτήμονας της Καλλονής θ’ αλώνιζε τα κουκιά στο νοικιασμένο χωράφι των αδελφών Θοδωρή και Γιάννη Πετραδέλλη. Οι παραπάνω δε μας ειδοποίησαν να πάμε σε βοήθειά τους. Είχαν την απρονοησία να πάνε μόνοι τους στο χωράφι πρωί – πρωί. Ο ενοικιαστής όλη τη νύχτα αλώνιζε τα κουκιά με παραστάτες χωροφυλακής. Οι Πετραδέλληδες μόλις κόντεψαν στο χωράφι είδαν το απόσπασμα χωροφυλακής. Η απόγνωση, η αγανάκτηση τους γέμισε θυμό. Όρμησαν πάνω στους χωροφύλακες. Τότε ο Διοικητής τράβηξε το πιστόλι του, πυροβόλησε και τραυμάτισε στα ποδάρια το Θοδωρή.

Το «κακό» γενικεύτηκε. Θεριστήκανε κι άλλα νοικιασμένα χωράφια από τους ιδιοκτήτες τους.

«Ο ξεσηκωμός των Αγροτών στη περιοχή της Καλλονής το 1944 και οι  φασιστικές επιδρομές ως αντίποινα» — Γεωργίας Ανδριώτου

Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον Κώστα Καρατζά, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως, πριν από την εξέγερση των αγροτών στις 21/6/1944, από τον προηγούμενο χρόνο και την άνοιξη του 1944 υπήρχαν ήδη περιστατικά μικροκλοπών. Άνθρωποι έκλεβαν απ΄ τα χωράφια λίγα κουκιά ή λίγο στάρι για να δώσουν ένα πιάτο φαγητό στα παιδιά τους και οι αγροφύλακες τους οδηγούσαν στο αυτόφωρο. Οι Καλλονιάτες μεγαλοκτηματίες ζήτησαν την επέμβαση του Επόπτη Αγροφυλακής στη Μυτιλήνη, Μαυρουδή, έγιναν ανακρίσεις και ο δικαστής αγρονόμος Χαράλαμπος Λίτινας, ο οποίος όλο αυτό το διάστημα αθώωνε αυτούς τους μικροκλέφτες, καθώς έκλεβαν «αντικείμενα ευτελούς αξίας» για να ικανοποιήσουν την πείνα τους, μετατέθηκε. Στη θέση του ήρθε ο σκληρός συνάδελφός του Πολιχνίτου, Γεωργιάδης, που κι αυτός όμως δεν κατάφερε να επιβάλει το «Κράτος του Νόμου.»

Με την εξέγερση των αγροτών το καλοκαίρι του 1944 και τον παράνομο θερισμό των δικών τους χωραφιών, σύμφωνα με την αγαπημένη ρήση του κατεστημένου «διεσαλεύθη η καθεστηκυία τάξις». Οι προύχοντες της Καλλονής κατήγγειλαν τα όσα είχαν συμβεί στον κατοχικό Νομάρχη κι αυτός διέταξε τη Διοίκηση Χωροφυλακής να επιβάλει την τάξη. Για να επιβληθεί λοιπόν το «κράτος του νόμου» η Διοίκηση Χωροφυλακής Λέσβου έστειλε στην Καλλονή ολόκληρη τη δύναμη του Τμήματος Ασφάλειας Μυτιλήνης, με το μοίραρχο Γεωργόπουλο. Η δύναμη αυτή της χωροφυλακής, που ήρθε προφανώς με τη σύμφωνη γνώμη των Γερμανών, εγκαταστάθηκε στη Καλλονή και επιχείρησε να απομακρύνει από τα χωράφια «τους κλέφτες». Οι χωροφύλακες εγκαταστάθηκαν στον αστυνομικό σταθμό Καλλονής, που ήταν απέναντι από τη Μητρόπολη και στις αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου Καλλονής. Φυσικά, το κατεστημένο έθεσε σε λειτουργία τον μηχανισμό του και εφαρμόστηκε η γνωστή μέθοδος των αστυνομικών αρχών σε τέτοιες περιπτώσεις. Τρομοκράτηση του λαού, συλλήψεις πολιτών και ανακρίσεις για να διαπιστωθεί από πού υποκινούνται οι αγρότες, με σκοπό να ενοχοποιηθεί το ΕΑΜ, κλπ.

Εκπρόσωποι της Τοπικής οργάνωσης του ΕΑΜ συναντήθηκαν με τον Γεωργόπουλο και του ζήτησαν να πάρει τους άνδρες του και να επιστρέψει στη Μυτιλήνη. Η απάντησή του ήταν αρνητική. Θα έφευγε μονάχα αν πετύχαινε τον αντικειμενικό του σκοπό, που ήταν η επιβολή του Νόμου και της Τάξης και όταν θα έκρινε κατάλληλη τη στιγμή. Λεγότανε πως ήθελε να επιβάλλει και μια απόφαση της Νομαρχίας Λέσβου για μια παρακράτηση 15% στην παραγωγή σιταριού, προκειμένου να καλυφθούν ανάγκες υπαλλήλων των Δημόσιων Υπηρεσιών και φυσικά και της χωροφυλακής.

Μετά την αρνητική απάντηση του Γεωργόπουλου,  πραγματοποιήθηκε  4 με 5 μέρες αργότερα μεγάλη συγκέντρωση του ΕΑΜ στη θέση «Σκεπαστός» (ανάμεσα στην Καλλονή και την Αγία Παρασκευή) με τη συμμετοχή των περισσότερων χωριών του λεκανοπεδίου. Συμμετείχαν μέλη από Καλλονή, Δάφια, Αρίσβη, Κεράμι, Παπανιά, Νάπη, Αγία Παρασκευή, αλλά και από τη Φίλια και την Ανεμώτια. Εκεί, έγινε ανάλυση της κατάστασης, συζητήθηκαν τα γεγονότα στον κάμπο της Καλλονής και  αποφασίστηκε να γίνει μαζική διαδήλωση στην Καλλονή με αιτήματα την επιστροφή των χωραφιών στους αγρότες, την εξασφάλιση ψωμιού, συσσιτίου και προπολεμικού μεροκάματου, το μοίρασμα των ανταλλάξιμων και μοναστηριακών αγροκτημάτων στους ακτήμονες και μεταξύ άλλων να φύγει πίσω στη Μυτιλήνη το Τμήμα Ασφάλειας με τον Γεωργόπουλο.

Στην εφημερίδα «Αντιφασίστας», η οποία στο Νο 2 της 26ης Ιουνίου 1944 εξιστορεί τα γεγονότα, αναφέρει σχετικά με τα αιτήματα της διαδήλωσης:

«… Ζητούν  ψωμί, συσσίτιο, προπολεμικό μεροκάματο, επιστροφή των κλεμμένων χωραφιών, κινίνο, πετρέλαιο, κατάργηση της δεκάτης, μοίρασμα των ανταλλάξιμων μοναστηριακών χωραφιών στους ακτήμονες..».                 

Μια ολόκληρη φάλαγγα ξεκίνησε από το βουνό με τα πόδια  και έφτασαν στην Καλλονή γύρω στις 11:00 με 12:00 το μεσημέρι. Ήταν 21 Ιουνίου 1944. Πλήθος αγροτών κατέκλυσαν την πλατεία της Καλλονής φωνάζοντας συνθήματα και κατευθύνθηκαν στα γραφεία που είχε καταλύσει η δύναμη του Τμήματος Ασφάλειας. Αντί να ακούσουν, όμως, τα αιτήματα των διαδηλωτών, οι χωροφύλακες του Γεωργόπουλου άνοιξαν πυρ εναντίον τους από τα επάνω παράθυρα του κτιρίου. Στο μεταξύ είχαν βγει κι άλλοι χωροφύλακες από την εκκλησία του  Αϊ- Γιάννη, ακριβώς απέναντι από το σχολείο. Ταμπουρώθηκαν στον Αστυνομικό Σταθμό και έβαλαν στη μέση τους διαδηλωτές, οι οποίοι οπισθοχώρησαν κι άρχισαν να τρέχουν για να σωθούν.

Από αυτήν τη βίαιη υποδοχή των διαδηλωτών τραυματίστηκε βαριά ο Γιάννης (Γιαννάκης) Νεοκλέους ή Νταβέλης (όπως ήταν το παρατσούκλι του) από το Κεράμι, παντρεμένος στα Δάφια με τη μικρασιάτισσα, Αναστασία Τσαγκάρη, η οποία ήταν αδελφή της γιαγιάς μου. Σοβαρά τραυματίστηκαν στα πόδια ο Αντώνης Γιαννίκαρος απ’ την Καλλονή, τον οποίο έκρυψε ο Δεσπότης Διονύσιος Μηνάς και κατάφερε να τον σώσει, ο Κυριάκος Μιχαήλαρος, που κουτσάθηκε και ο Αντώνης Ζαχαρής απ’ την Αγία Παρασκευή, που επίσης τραυματίστηκε στο πόδι. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Μάντζαρης, ο Ζαχαρής πέθανε 35 χρόνια αργότερα από σηψαιμία, που οφειλόταν στον τραύμα του ποδιού του από τη σφαίρα της διαδήλωσης. Επίσης, τραυματίστηκε στο κεφάλι ο Χαράλαμπος Χατζηκυριαζής από την Αγία Παρασκευή, που διέφυγε όμως τη σύλληψη. Τον χειρούργησε ο ΕΑΜίτης γιατρός  Άλκης Μιχαήλ και τον έσωσε. Ο Μιχαήλ είχε έδρα του τα Μιστεγνά και ήταν υπεύθυνος του ΕΑΜ για τις διαφυγές προς τα μικρασιατικά παράλια.

Ο «Αντιφασίστας» στο Νο 2, της 26ης Ιουνίου 1944, γράφει: «Τα λυσσασμένα σκυλιά… άδειασαν πισώπλατα στους διαδηλωτές την τελευταία τους σφαίρα. Τέσσερα καινούρια τίμια κορμιά κυλίστηκαν καταγής… Και οι εθνοπροδότες χαφιέδες του Γεωργόπουλου περιμάζεψαν τα σώματά τους, τα φόρτωσαν σ’ ένα αυτοκίνητο και τα κατέβασαν στη Μυτιλήνη, όχι για γιατρειά, μα για να τ’ ανακρίνουν πρώτα οι Γερμανοί. Μιάμιση ώρα βάσταξε η ανάκριση, ενώ το ένα από τα θύματά τους ψυχορραγούσε. Κι έπειτα τα έβαλαν στο γερμανικό νοσοκομείο για θεραπεία. Τα παράδωσαν στη Γκεστάπο του αφεντικού τους…» Ο Γιάννης Νεοκλέους πέθανε μετά από δυο μέρες στο Νοσοκομείο Μυτιλήνης.

Μέσα στις επόμενες μέρες, οι δυνάμεις της χωροφυλακής του Γεωργόπουλου επιστρέφουν στη Μυτιλήνη. Ο Γεωργόπουλος, προφανώς για να δικαιολογήσει στους Γερμανούς την ένοπλη επέμβασή του, απέκρυψε τα πραγματικά αίτια του συλλαλητηρίου και το παρουσίασε σαν αντιγερμανική διαδήλωση, πως οι αγρότες αρνήθηκαν να παραδώσουν στάρι στους Γερμανούς, ένα ψέμα που στάθηκε μοιραίο γι’ αυτόν. Οι Γερμανοί δεν περιορίστηκαν στην ενημέρωση του Γεωργόπουλου, πήγαν στην Καλλονή και πληροφορήθηκαν πως η διαδήλωση δεν είχε αντιγερμανικό χαρακτήρα, αλλά οφειλόταν σε άλλα αίτια. Κάλεσαν τον Γεωργόπουλο να δώσει εξηγήσεις, αλλά εκείνος,  φοβούμενος την αποκάλυψη της αλήθειας, προσπάθησε να διαφύγει.

Ανεξάρτητα, όμως, από τα αίτια της αιματηρής διαδήλωσης και γνωρίζοντας ήδη οι Γερμανοί από τους πράκτορές τους, που σε πολλές περιπτώσεις με τη μορφή γυρολόγου, τριγυρνούσαν στα χωριά και τους ενημέρωναν για τον θεσμό της Λαϊκής Δικαιοσύνης και της Αυτοδιοίκησης, ήταν  αναμενόμενο να προσπαθήσουν να τρομοκρατήσουν τον πληθυσμό για να τον βάλουν στο καβούκι του. Έτσι, έκαναν τρεις επιδρομές και στα πρώτα θύματα του Γεωργόπουλου προστέθηκαν καινούρια.

Η πρώτη επιδρομή των Γερμανών έγινε μέσα στον Ιούλιο του 1944 και ήταν αναγνωριστική. Μικρός αριθμός μοτοσυκλετιστών κατευθύνθηκε στην Καλλονή, αφού πέρασε μέσα απ΄την Αρίσβη και έφτασαν ως τη θέση «Πλατανέλι» στα Τσόνια. Τα χωριά ήταν ερημωμένα. Ο κόσμος σαν να το περίμενε και αρκετοί είχαν κρυφτεί ή είχαν καταφύγει στον Έλαφο ή στην Ποταμιά.

Μέσα στον Αύγουστο, μαζί με γερμανοντυμένους προδότες, έκαναν έφοδο μεσάνυχτα στην Αρίσβη έχοντας κατάλογο ονομάτων στα χέρια τους. Είχαν αφήσει τα φορτηγά τους περίπου 500-700 μέτρα μακριά κρυμμένα, βρήκαν το καφενείο του Γιώργου Μαλλή ανοιχτό  και  συνέλαβαν τον Γιώργο Πεταλίδα, τον Άγγελο Πιτσώνη (Κοντραμπατζή) που ήταν τεχνίτης οπλουργός, τον Γιώργο Φουντούκο και άλλον έναν. Ο Φουντούκος και ο Πιτσώνης τους ξεγέλασαν, τους υποσχέθηκαν να τους δίνουν πληροφορίες, με αποτέλεσμα να τους αφήσουν ελεύθερους και να κρυφτούν στο βουνό. Ο Πεταλίδας μεταγόταν ως όμηρος στη Γερμανία στα τέλη Αυγούστου και κατάφερε να το σκάσει στη Γιουγκοσλαβία.

Το μεγάλο μπλόκο, όμως, της Καλλονής έγινε στις 23 Αυγούστου 1944. Οπλισμένοι Γερμανοί, μαζί με γερμανοντυμένους «Έλληνες», μπλόκαραν πρωί – πρωί την Καλλονή, πυροβολώντας όπου τύχαινε. Ο κόσμος έτρεχε να κρυφτεί. Με το πρόσχημα της δήθεν έρευνας στα σπίτια, λεηλατούσαν και άρπαζαν ό,τι τους άρεσε: χρυσαφικά, κειμήλια, ρούχα, φαγώσιμα κλπ. Από τους πυροβολισμούς εκείνης της μέρας σκοτώθηκε ο γερο-Νικόλας Λογιώτατος και πιάστηκαν όμηροι οι: Σταύρος Βαρζουδάκης, ράφτης, Ράλλης Γκαρνακέλλης, αγρότης, Γιάννης Νέμτσας, Μιχάλης Πετριτζικλής (Κουκουτός), Γιάννης Γελαγώτης, Βασίλης Κλειδαράς, Μιχάλης Δανδούλης, Συμεών Πρασακάκης, Παναγιώτης Κυπραίος, δικηγόρος, και ίσως κι άλλοι, που ύστερα από λίγες μέρες αφέθηκαν ελεύθεροι, μιας και οι Γερμανοί έβλεπαν πια το τέλος του χιτλερισμού και τους ένοιαζε πλέον να σωθούν οι ίδιοι. Αυτή η εκδοχή επιβεβαιώνεται, καθώς  εγκατέλειψαν τη Λέσβο στις 10/9/1944, πολύ γρήγορα μετά τα γεγονότα.

Όμως την ίδια μέρα, στις 23-8-1944, έγινε επιδρομή στην Αγία Παρασκευή, για την οποία θα σας μιλήσει ο Αποστόλης Κομνηνάκας.

Γεωργία Ανδριώτου, δασκάλα στο Δ.Σ. Δαφίων, συγγραφέας, γραμματέας του Πολιτιστικού Συλλόγου Δαφίων

Πηγές:

Π. Κ. Κεμερλή – Α. Σ. Πολυχρονιάδη, «Η Αντίσταση στη Λέσβο. Πηγές και Πτυχές της», Αθήνα 1988 (σελ. 287-303)

Γιώργης Πανταζής, «Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης στη Λέσβο και στα χωριά μας»

Η ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ — Απόστολου Κομνηνάκα

Αγαπητοί φίλοι,

Νοιώθουμε ιδιαίτερη χαρά για τη διοργάνωση αυτής της εκδήλωσης. Ξέρετε, από τη δεκαετία του 1990, που καταργήθηκαν ουσιαστικά οι Κοινότητες, ως αυτόνομοι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, οι τοπικές κοινωνίες έχασαν ένα ζωντανό κύτταρο δράσης και πολιτιστικής δημιουργίας, που ήταν το κυρίαρχο στοιχείο στα χωριά μας. Πολλά χωριά, στάθηκαν τυχερά, γιατί έτυχε να δρουν και να λειτουργούν σ’ αυτά, δραστήριοι και δημιουργικοί πολιτιστικοί φορείς. Που ήταν, ουσιαστικά, αυτοί που υποκατέστησαν τις Κοινότητες, και αποτέλεσαν αυτοί, το ζωντανό δημιουργικό κύτταρο στην τοπική τους κοινωνία. Μέσα στους τυχερούς του νησιού μας, είναι και οι κάτοικοι των Δαφίων. Που έχετε την τύχη να λειτουργεί στο χωριό σας, ένας από τους πιο δραστήριους πολιτιστικούς φορείς του τόπου μας. Ο Πολιτιστικός σας Σύλλογος, που σήμερα μας φιλοξενεί. Παρακολουθώ αρκετά χρόνια τη δράση του Συλλόγου σας, και τα προλεχθέντα δεν αποτελούν κοπλιμάντ…

Σας ευχαριστούμε, λοιπόν, απ’ την καρδιά μας, που μας δώσατε την ευκαιρία να συνεργαστούμε για την αποψινή μας εκδήλωση.

Εκδήλωση ιστορικής μνήμης. Για γεγονότα πολύ σημαντικά, που σημάδεψαν την περιοχή του λεκανοπεδίου της Καλλονής, στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Και που έδωσαν ένα ιδιαίτερο, θετικό, στίγμα, στη δράση της τοπικής ΕΑΜικής εθνικής Αντίστασης. Στη δράση του αγροτικού στοιχείου της περιοχής.

Εξιστόρησε ο Κώστας, συνοπτικά, τα γεγονότα της εξέγερσης των αγροτών του λεκανοπεδίου. Που πρέπει να μείνουν χαραγμένα στη μνήμη όλων μας…

Για να μη καταναλώνω περισσότερο χρόνο (παραμονεύει άλλωστε ο … διπλανός χρονοκόπτης συναγωνιστής…), θα αναφερθώ στις παρεπόμενες συνέπειες αυτής της εξέγερσης.

Η άμεση αντίδραση των Γερμανών για κατατρομοκράτηση των κατοίκων της περιοχής. Και θα αναφερθώ στην επιδρομή των Γερμανών στην Αγία Παρασκευή. Τον Αύγουστο του 1944.

Το πρώτο αποτύπωμα μνήμης, απ’ τα παιδικά μου χρόνια, ήταν το αφήγημα της μάνας μου για την επιδρομή των Γερμανών στην Αγία Παρασκευή, (θα το είχα ακούσει πάνω από 20 φορές στα παιδικά μου χρόνια..). Η μεγάλη μου αδερφή,  είχε γεννηθεί την 1η Οκτ. 1944. Άρα, στα τέλη Αυγούστου 1944, η μάννα μου ήταν έγκυος στον όγδοο μήνα. Από το σπίτι μας, πήγαινε στο σπίτι της γιαγιάς μου. Από απόσταση 100 μέτρων, άκουσε τις αγριοφωνάρες των Γερμανών στρατιωτών, που της φωνάξαν: « Έλα εδώ!…». …«Ήταν μαζί τους και κάποιοι με πολιτικά, που μιλούσαν ελληνικά…» μου είπε. «Φοβήθηκα μην αποβάλω…». Ήταν το πρώτο της παιδί…. Ευτυχώς, ήταν μπροστά στην πόρτα μιας ξαδέρφης της (η γιαγιά του Μιχάλη Λημναίου), «την άνοιξα και μπήκα μέσα, και έκανα μισή ώρα να συνέλθω…!). Το δεύτερο αποτύπωμα, είναι από τα ευτράπελα αφηγήματα, απλών λαϊκών ανθρώπων, που ήξεραν όμως άριστα την τέχνη του «κάνουμι ντ’ παλαβή…». Τα γερμανικά αποσπάσματα, «διανθισμένα» και με την ελληνική συνοδεία των δωσίλογων, ανέβαιναν στο χωριό και βρισκόταν στο ύψος του γεφυριού «Κορδός», δύο χλμ. Απ’ την Αγία Παρασκευή. Συνάντησαν ένα αγρότη συγχωριανό, γνωστό ετοιμόλογο πειραχτήρι, αλλά και μέτρ του «κάνουμι ντ’ παλαβή». Τον αρπάνε απ’ τον ώμο και αγριεμένοι του λένε: « λέγε μας τι οργανώσεις έχετε στο χωριό». «Τρεις» απαντάει αμέσως ο κυρ Χριστόφοροςς. Είνι ου Μπούρμπουλας, φτος έχε’ νατβούλ’ τσι ζουρνά, είνι κι οι Πασιάδεις, αλλά προυτιμούν τουν Μαγιάφουγλου, γιατί φτος έχ’ εμ κάϊντα, εμ βιουλι!! Οπότε οι Γερμανοί τον παράτησαν, κουνώντας το κεφάλι..ρίχνοντας και μια κλωτσιά στο γάιδαρο που καβάλαγε ο Χριστόφορος.

Ας πάμε όμως και στα πιο σοβαρά. Η Αγία Παρασκευή ήταν τότε το κέντρο του ΕΑΜ κι εκεί φυλασσόταν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ (στη στέγη του σχολείου) Έπρεπε, μετά τα γεγονότα της Καλλονής, να τρομοκρατηθούν οι κάτοικοι της περιοχής, να μη μεταδοθεί η εξέγερση και να βάλουν όλοι, την ουρά στα σκέλια τους.

Επέδραμαν, λοιπόν, τα ναζιστικά θηρία. Κι είχαν μαζί τους για συνοδεία και τα άθλια «σκυλιά» τους. Δωσίλογους ταγματαλήτες..

Περιγράφει ο Αρίστος Πολυχρονιάδης (Αντίσταση στη Λέσβο. Πηγές και Πτυχές της. Π. Κεμερλή – Α. Πολυχρονιάδη) : Αφού έζωσαν το χωριό, άρχισαν να πυροβολούν πάνω στον κόσμο, που ειδοποιημένος έτρεχε να σωθεί έξω απ’ το χωριό. Ρίχτηκαν χίλιοι και παραπάνω πυροβολισμοί και ύστερα άρχισε η λεηλασία… Μέσα σ’ ένα καφενείο, βρήκαν την πραμάτεια ενός φτωχού μικροπωλητή: 4 οκάδες σχοινί, 5 οκάδες ζάχαρη, μια οκά ρεβύθια κλπ. Τα πήραν όλα, αφού έσπασαν και το συρτάρι του μαγαζιού για να κλέψουν τα λεφτά. Από άλλο καφενείο, πήραν μια οκά ούζο και ένα πεπόνι, από δυό σπίτια έκλεψαν τρεις όρνιθες και τα προσφόλια τα πήραν για κανονικά αυγά. Από άλλο πήραν 3 όρνιθες κι ένα κόκορα. Από άλλο άρπαξαν 10 μυζήθρες, φάρμακα και βαμβάκι…

Φεύγοντας, πήραν μαζί τους και δυο ανίδεους ανθρώπους. Θύματα είχε κι εδώ. Τρεις τραυματίες. Απ’ τον έναν τραυματία, επιχείρησαν να του πάρουν και τα παπούτσια..

Άλλος ένας νεκρός. Ο Στρατής Κουλίκας, 65 χρονών, τσομπάνης. Σκοτώθηκε κι αυτός άνανδρα απ’ τους Ούννους. Του φώναξαν να σταματήσει, κι αυτός γύρισε και έφευγε. Δεν σταμάτησε… Τον πυροβόλησαν πισώπλατα… Η κηδεία του έγινε το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Ακολούθησε την κηδεία του ένα πλήθος περίπου χιλίων ατόμων. Δηλαδή, σχεδόν όλο το χωριό.  Μπροστά οι Επονίτες τραγουδούσαν το «Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς..». Τον επικήδειο εκφώνησε ο δάσκαλος Κώστας Παπαχαραλάμπους -«Μάκιστος», έφεδρος λοχαγός, συγγραφέας και αδιαμφισβήτητος ηγέτης του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ στην περιφέρειά του. Οι χωριανοί βρήκαν την ευκαιρία να φανερώσουν τα αισθήματά τους. Στην εκκλησία σήκωσαν το χέρι και φώναξαν «εκδίκηση στο φασισμό!». Το επεισόδιο αυτό έδειξε ότι ο κρυμμένος οπλισμός δεν έπρεπε να μείνει στην οροφή του Σχολειού. Εκτός από το επικίνδυνο, τα όπλα έπρεπε να έχουν τακτική λίπανση και συντήρηση και να είναι εύκαιρα και την ημέρα για χρήση σε περίπτωση που θα χρειαζόταν. . Αποφασίστηκε να μεταφερθεί ο οπλισμός στην περιοχή «Πλάτη» στο πευκοφυτεμένο τμήμα «Τ’ Καλλιντζή η Ρουμάνα». Μια νύχτα επιστρατεύτηκαν οι Εαμίτες του χωριού και με ένα είδος «σκυταλοδρομίας» έγινε η μεταφορά και μια μόνιμη φρουρά με επικεφαλής τον έφεδρο Λοχαγο Στρατή Χιωτέλλη ανέλαβε τη φύλαξη..»

Και από τις εφημερίδες της εποχής, διαβάζουμε «Ελεύθερη Λέσβος»- Όργανο της Π.Ε. του ΕΑΜ Λέσβου : «ΛΑΕ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ, ΣΤΟ ΠΟΔΙ. ΕΚΔΙΚΗΣΟΥ! ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΜΑΣ ΕΞΟΝΤΩΝΟΥΝ! Οι δήμιοι οπλίστηκαν ως τα δόντια. Μπήκαν στις 23 Αυγούστου στ’ αυτοκίνητα κι επιχείρησαν τρομοκρατική φασιστική επιδρομή στα χωριά Αγία Παρασκευή, Αρίσβη, Καλλονή, Δάφια, Κεράμι. Πυροβόλησαν αθώους, ξυλοκόπησαν γριές. Σκότωσαν, τραυμάτισαν νέους, λεηλάτησαν, λήστεψαν. Πήραν μαζί τους αθώους για ομήρους. Πήραν τις κότες που έκλεψαν και τα’ άλλα προϊόντα της λεηλασίας κι έφυγαν. Στρατής Κουλίκας από την Αγία Παρασκευή, και Νίκος Λογιώτατος από Καλλονή σκοτώθηκαν στις 23 Αυγούστου του 44. Λαέ της Λέσβου, τα θύματα ζητούν εκδίκηση. Πρέπει να βρίσκεσθε σε διαρκή συναγερμό. Τα αμέτρητα τα παλιά και τα σημερινά σου θύματα, ζητούν  ΕΚΔΙΚΗΣΗ. Αντί για δάκρυα στους ήρωες που πέσανε, όρμησε πιο μαχητικός, ενάντια στους εχθρούς… Χτύπα τους προδότες. Χτύπα τους φασίστες».

Να συμπληρώσω, ότι σύμφωνα με τα γραφούμενα του Γιώργη Πανταζή, ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ στο Λεκανοπέδιο, στην επιδρομή στην Καλλονή, εκτός από το νεκρό Νικόλα Λογιώτατο, πιάστηκαν όμηροι οι Σταύρος Βαρζουδάκης, ράφτης, ο Ράλλης Γκαρνακέλλης, αγρότης, ο Γιάννης Νέμτσας, ο Μιχάλης Πετριτζικλής (Κουκουτός), ο Γιάννης Γελαγώτης, ο Βασίλης Κλειδαράς, ο Μιχάλης Νταντούλης, ο Συμεών Πρασακάκης και ο δικηγόρος Παναγιώτης Κυπραίος, ίσως κι άλλοι. Τους κράτησαν μερικές μέρες, η κατάρρευση των ναζιστών ήταν «επί θύραις», τι να τους έκαναν, τους άφησαν ελεύθερους…

Εμείς, με τη σημερινή μας εκδήλωση, ζητάμε να κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη των θυμάτων. Ζωντανή τη μνήμη όλων των αγωνιστών, που δεν έσκυψαν το κεφάλι στον κατακτητή. Αλλά όρθωσαν περήφανοι το ανάστημά τους και αντιστάθηκαν, για να έχουμε ελεύθερη εμείς πατρίδα!

Ας συνεχίσουμε, λοιπόν, να αντιστεκόμαστε στη λήθη. Που, πολλοί (με ομικρον γιώτα), πολύ (με ύψιλον) θα ήθελαν!!  Γιατί, όπως εύστοχα γράφει και στο βιβλίο του ο Γιώργος Γαλέτσας, παραθέτοντας τη φράση του Eli Vizel (επιζώντος του Ολοκαυτώματος) : «Ο δήμιος σκοτώνει πάντα δυο φορές. Τη δεύτερη με τη λήθη…». Ας μη τους ξεχάσουμε, λοιπόν. Να μην αφήσουμε τον αγώνα και τη θυσία τους, να βυθιστεί στη λήθη, που κάποιους τους βολεύει…

Κλείνοντας την αναφορά μου για τα γεγονότα της επιδρομής των Γερμανών στην Αγία Παρασκευή, θα ήθελα να αναφέρω και δυό λόγια, σύμφωνα με τα γραφούμενα του Γιώργου Πανταζή : Τι ακολούθησε δυο βδομάδες μετά . Την Κυριακή 10 Σεπτ. 1944, τη μέρα που το νησί μας ξεσκλαβωνόταν από τις φασιστικές ορδές, έγινε και μια συγκινητική τελετή στην Αγία Παρασκευή, πριν ξεκινήσει ο ηρωικός ΕΛΑΣ για την κατάληψη της Μυτιλήνης, στο όνομα του ελληνικού λαού. Στην τελετή αυτή κλήθηκε να χοροστατήσει και να ευλογήσει τους αντάρτες, ο μητροπολίτης Διονύσιος, ανακηρυγμένος πρόεδρος του ΕΑΜ στη Λέσβο. Δέχθηκε με χαρά και περηφάνια. Ο κόσμος της Αγίας Παρασκευής, και από τα γύρω χωριά, από την Καλλονή μέχρι τον Μανταμάδο, είχε πλημμυρίσει από την αυγή τους δρόμους του χωριού, με μεγάλο ενθουσιασμό για τη λευτεριά. Ύστερα από μια σύντομη θρησκευτική τελετή, μίλησε Ο Διονύσιος προς τους Ελασίτες: Παιδιά του ΕΑΜ, είπε, αποτελείτε την αγαθή μερίδα του ελληνικού λαού γιατί διαλέξατε αυτό το υψηλό αγαθό. Να υπηρετήσετε την ελευθερία. Πηγαίνετε στη Μυτιλήνη για να καταλάβετε την πόλη. Προσέξετε. Έχετε καθήκον απέναντι του λαού αυτού, που υπέφερε τα πάνδεινα από τον κατακτητή. Ο ηρωισμός και η πίστη στον θεό ήταν πάντα ελληνικές αρετές. Αυτές καλείσθε να συνεχίσετε. Και αφού τους έκανε συστάσεις για να προλάβει τυχόν πράξεις βίας από ανεύθυνα στοιχεία, κατέληξε : Υπάγετε εις οδόν ειρήνης. Ο ελληνικός λαός περιμένει πολλά από σας. Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο διοικητής του 22ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, ο συμπατριώτης μας Βασίλης Ευλαμπίου, και εξήγησε στους αντέρτες τις υποχρεώσεις τους απέναντι στον αγώνα και ότι έπρεπε να κρατήσουν την πιο μεγάλη πειθαρχία. Σύντομο χαιρετισμό έκαναν επίσης ο Γραμματέας του ΕΑΜ Λέσβου Αποστ. Αποστόλου και ο Γραμματέας του ΕΑΜ της περιοχής Κώστας Μάκιστος.. Και ύστερα, κάτω από τα χειροκροτήματα και τις φωνές του λαού, ο ηρωικός ΕΛΑΣ, έχοντας επικεφαλής τη Νομαρχ. Επιτροπή, ξεκίνησε με 3-4 αυτοκίνητα για τη Μυτιλήνη, όπου ο λαός είχε ξεχυθεί στους δρόμους και πανηγύριζε.

Σας ευχαριστούμε θερμά για την παρουσία σας

Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ  ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ  ΑΛΗΘΕΙΑΣ — Γιώργου Γαλέτσα

Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα

Οι δυο πρώτοι ομιλητές μας παρουσίασαν την πραγματική ιστορική εμπειρία των γεγονότων που έγραψαν οι τότε πρωταγωνιστές των.

Η δική μου παρέμβαση για τα γεγονότα αυτά αποκλειστικό σκοπό έχει να σας παρουσιάσει την δικαστική τους εξέλιξη …

Πως, δηλαδή, η νέα τάξη πραγμάτων που ξεκίνησε-για το νησί μας- τον Μάρτη του ΄45 ξανάγραψε τα γεγονότα αυτά φιλοτεχνώντας το επίσημο κρατικό αφήγημα, που σκοπό είχε να εξοβελίσει το Εαμικό κίνημα από την Αντίσταση.

Στην παρέμβαση μου αυτή θα χρησιμοποιήσω αποκλειστικά ως πηγές τρία βουλεύματα και μια δικαστική απόφαση που σχετίζονται με τα γεγονότα.

Η αρχική δίωξη για τα γεγονότα της Καλλονής τον Ιούνιο του ’44 ξεκινά στις 10 Απρίλη του ‘45 και θα είναι η πρώτη δίωξη που ασκείται ενάντια στο ΕΑΜ Λέσβου. Στο ανακριτικό βιβλίο φέρει τον αριθμό 10 αφού οι προηγούμενες διώξεις αφορούν κλοπές, βιασμό, απάτη. Αυτή η ασκείται ενάντια στα αδέλφια Γιάννη και Θόδωρο Πετραδέλλη, από Κεράμι, για αντίσταση κατά την αρχής. Στις 29 Μάη του ’45 εκδίδεται το αρ. 39 βούλευμα του Συμβουλίου Πλημ/κών Μυτιλήνης που αναφέρει…

Ο (…) Διοικητής Χωρ-κής Καλλονής ενήργει προανάκρισιν προς ανακάλυψιν των αγνώστων δραστών, οίτινες την νύκτα της 6-7 Ιουνίου 1944 αποπειραθέντες να κλέψουν αθέριστον σίτον (…)εν τη πεδιάδι της Καλλονής και αντιληπτοί γενόμενοι υπό του φύλακος (…)ετραυμάτισαν αυτόν δια λίθου εις το πρόσωπον. Υπόνοιαι σοβαραί συμμετοχής προέκυψαν κατά των ως άνω κατηγορουμένων, επιληψίμου όντως διαγωγής και χαρακτήρος ατίθασου, κληθέντων δε(…) προς ανάκρισιν, ούτοι δεν προσήλθον αναγκάσαντες τον Αστυνόμον να κινηθή προς βιαίαν αυτών προσαγωγήν (…) ανεύρε δε τούτους εις τον αγρόν των εν τη θέση Άγιος Παντελεήμων, όπου κάλεσεν αυτούς ιδιαιτέρως, μετά της επιβεβλημένης λεπτότητος, εξήγησε τον σκοπόν και την ανάγκην να τον ακολουθήσωσιν. Εκείνοι όμως καίτοι είδον το σοβαρόν της ενεργείας (…) παραδόξως εκ πνεύματος απειθαρχίας προς τον Νόμον(…) ου μόνον δεν ηκολούθησαν  αλλά τουναντίον ιταμώς επιτέθησαν και απειλητικώς αντέστησαν(…) ανυψούντες τα θεριστικά των δρέπανα. Οι ισχυρισμοί των κατηγορουμένων ότι η προς εξέτασιν σύλληψις των (…) ήτο προσχηματική και απέβλεπε εις διευκόλυνσιν του μισθωτού των (…) προς φυγάδευσιν της κοινής εσοδείας, (…)ελέγχονται αβάσιμοι, (…)κατά ταύτα τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά (…)Προτείνομεν να παραπεμφθώσιν ενώπιον του Τριμελούς Πλημ/κείου Μυτιλήνης οι Ιωάννης Λουκά Πετραδέλλης  και Θεόδωρος Λουκά Πετραδέλλης  (…) ότι την 11ην Ιουνίου 1944(…) δι’ απειλών  αντέστησαν κατά του Σταθμάρχου Καλλονής (…) Να διαταχθή η σύλληψις και(…)προφυλάκισίς των …

Στις 30 Ιουλη του ’45 τ΄αδέλφια Πετραδέλλη από τις φυλακές Μυτιλήνης που παραμένουν προφυλακισμένοι θα μεταφερθούν στο δικαστήριο, όπου συνεδριάζει το Τριμελές Πλημ/κείο Μυτιλήνης. Διαβάζω από τα πρακτικά της δίκης…

Προσήλθεν έτερος μάρτυς κατηγορίας(…) κτηματίας και εξετασθείς κατέθεσεν ότι(…) εγώ είχα  ενοικίασει από τους κατηγορουμένους το χωράφι τους για τέσσερα έτη και αυτοί αυθαιρέτως πήγαν και το εθέρισαν όπως και άλλα χωράφια εθέρισαν αυθαιρέτως (…).

Προσήλθεν έτερος μάρτυς κατηγορίας(…) και εξετασθείς κατέθεσεν ότι(…) εγώ ήμουν παρών στο επεισόδιον όταν ήλθεν ο αστυνόμος, εκάλεσε τους κατηγορουμένους εις μια άκρη και τους επρότεινε να τον ακολουθήσουν, ούτοι όμως ηρνήθησαν.(…) Δρεπάνια είχανε στο αλώνι δεν είδα όμως αν τα εσήκωσαν δια να χτυπήσουν τον αστυνόμο, ούτε ήκουσα να τον υβρίζουν. Η ώρα που συνέβησαν ταύτα ήτο 11-12 μεταμεσονύκτιον.

Προσήλθεν έτερος μάρτυς κατηγορίας(…) και εξετασθείς κατέθεσεν ότι(…) είμαι αγροφύλακας του κτηματία και ήμουν παρών εις το επεισόδιον. Δεν είδα τους κατηγορουμένους να σηκώνουν δρεπάνια δια να κτυπήσουν τον αστυνόμον. Ήκουσα μόνον ότι όταν τους εκάλεσε ο αστυνόμος δια να τον ακολουθήσουν αυτοί αρνήθησαν. Οι κατηγορούμενοι είναι φιλήσυχοι άνθρωποι (…).

Οι Δικασταί σκεφθέντες μυστικώς(…)απεφάσισαν (…) ένοχοι οι κατηγορούμενοι

Το δε Δικαστήριον (…)κατεδίκασε(…) εις φυλάκισιν δύο(2) μηνών έκαστον.(…)

Τα συμπεράσματα δικά σας, εγώ απλά θέλω να επισημάνω:

  • Την κατάθεση του αγροφύλακα του κτηματία που περιγράφει τους αδελφούς Πετραδέλλη ως φιλήσυχους πολίτες, που κακό σκοπό δεν είχε η άρνησή τους να τους οδηγήσει μεταμεσονύκτιες ώρες στο αστυνομικό τμήμα για κατάθεση!!!
  • Κανείς δεν είδε ή άκουσε πλην του μηνυτή αστυνόμου να τον απειλούν με λόγια ή έργω-με δρεπάνια- Απλά όλα αυτά ήταν προσχήματα και δικαιολογίες για να καλύψουν τον αναίτιο τραυματισμό των δυο παλικαριών που με το έτσι θέλω τους μετέβαλε από θύματα σε θύτες… Κι όμως το Δικαστήριο τους κήρυξε ενόχους…

Ας έλθουμε όμως στο τρίτο τεκμήριο, το αρ. 147/46 βούλευμα. Η δίωξη και πάλι ξεκινά από την χωροφυλακή Καλλονής στις 7 Ιούλη του ’45 και έχει ως αποδέκτες 24 εαμίτες που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα, 9 από τα Δάφια-10 από την Καλλονή και 5 από το Κεράμι-ανάμεσά τους και πάλι τ’ αδέλφια Πετραδέλλη-με την κατηγορία «επί αντιστάσει κατά της Αρχής» . Με τον γενικό αυτόν τίτλο εννοούσαν τα γεγονότα της εξέγερσης των αγροτών και της διαδήλωσης του ΕΑΜ έξω από τον αστυνομικό σταθμό.

Διαβάζω από αυτό το βούλευμα…

Οι κάτωθι 1) Θεόδωρος Λουκά Λουκά Πετραδέλλης, 2)Ιωάννης Πετραδέλλης, 3) Χριστόφορος Ευστρ. Μπουνατσής, 4)Μιχαήλ Παν. Νησιώτη, 5)Παντελή Κουμαρά, 6)Θεόδωρου Ευστρ. Τζάβα, 7)Χρίστου Παπαδέλλη, 8)Ιωάννου Νταή, 9)Χρίστου Βαμβουκλή, 10)Κων/νου Χυσιμέλλη, 11)Ευστρατίου Μεϊμάρη κατοίκων Δαφείων, 12)Αντωνίου Γιαννίκαρου, 13) Χρίστου Κων. Ράλλη, 14)Θεμιστοκλή Κων. Ράλλη, 15)Ευστράτιου Γελαγώτη, 16)Κων/νου Δημ. Δημητρούλη, 17)Σταύρου Λιβ. Χριστοφίδη, 18)Παναγιώτου Χ. Θεοδωρέλλη, 19)Γεωργίου Αθαν. Ζωγράφου, 20)Ευστρατίου Τρυφ. Αλβανού, 21)Ιωάννου Ευαγ. Λοϊζου, κατοίκων Καλλονής, 22)Γεωργίου Παν. Πανταζή, 22)Χριστόφορος Σάββας και 24)Ευστρατίου Νικ. Παπαευστρατίου κατοίκων Κεραμίων κατηγγέλθησαν εξ επαγγέλματος επί αντιστάσει κατά της Αρχής.

(…) επειδή η πράξις φέρεται εκτελεσθείσα προ της 15 Φεβρουαρίου 1945 και μετά την 26ην Απριλίου 1941, ήτοι εν Καλλονή τον Ιούνιον του 1944, αύτη συμφώνως με το Ν. 753/45 υπέκυψεν εις παραγραφήν και η ποινική αγωγή απεσβέσθη(…) Δέον επομένως να μη γίνη δημοσία κατηγορία κατά των ως άνω κατηγορουμένων(…) επί αντιστάσει κατά της Αρχής πράξεως πραχθείσης εις βάρος του Δημοσίου(…)

Σας διάβασα το βούλευμα αυτό γιατί με την σφραγίδα των ίδιων λειτουργών της δικαιοσύνης οι πράξεις της αντίστασης κατά της αρχής όπου είχαν συμβεί-εάν είχαν συμβεί και δεν ήταν μια αναίτια δίωξη όπως αυτή των αδελφών Πετραδέλλη- είχαν παραγραφεί από την συνθήκη της Βάρκιζας. Κι’ όμως παράνομα τους παρέπεμψαν, προφυλάκισαν και καταδίκασαν για μια πράξη που μετά από 10 μήνες,τον Φλεβάρη του ’46, οι ίδιοι δικαστές θ΄ αποφανθούν ότι έχει παραγραφεί. Έτσι απλά… πολύ απλά.

Το 4ο και τελευταίο τεκμήριο είναι το με αριθμό 188/47 βούλευμα. Σ’ αυτό εξετάζεται η ποινική δίωξη- μετά από μήνυση του ΕΑΜ- επτά χωροφυλάκων ως υπεύθυνων για τον θανάσιμο τραυματισμό του Γιάννη Νεοκλέους και το τραυματισμό 4 άλλων πολιτών στην διαδήλωση του ΕΑΜ στην Καλλονή 

Τον μήνα Ιούνιον 1944 τη υποκινήσει των κομμουνιστών, οι εκμισθωταί αγροτικών κτημάτων εν τη περιοχή Καλλονής, προέβησαν εις την συγκομιδήν των δημητριακών καρπών, δια ίδιον λογαριασμόν και με το πρόσχημα ότι το καταβαλλόμενον μίσθωμα ήτο ευτελές. Εκ του γεγονότος τούτου εδημιουργήθησαν επεισόδια, ανταλλάγησαν πυροβολισμοί και η δημόσια τάξις εβρίσκετο εν κινδύνω. Οι μισθωταί αιτήσαντο την προστασίαν των διοικητικών, δικαστικών και αστυνομικών Αρχών αίτινες απέστειλαν εις Καλλονήν τμήμα χωροφυλακής υπό τον Μοίραρχον Γεωργόπουλον(…. Οι απελευθερωταί όμως της νήσου, οπαδοί του ΚΚΕ διέβλεπον εις το σώμα χωροφυλακής εμπόδιον εις τα σχέδιά των, άτινα συνίσταντο εις την κατάλυσιν των Αρχών και ανάληψιν παρ΄ αυτών πάσης κρατικής εξουσίας και έσπευσαν δι’ εκπροσώπων των να συστήσωσιν εις τον Γεωργόπουλον να απέλθη εκ Καλλονής διότι άλλως θα εδημιουργούντο επεισόδια. Όπως ήταν φυσικό ο Γεωργόπουλος, ηρνήθη να υπακούση(…) και εξηκολούθει να παραμένει εις Καλλονήν, προστατεύων τους αδικουμένους πολίτας. Οι κομουνισται (…) εβιάζοντο να καταλύσωσι τας Αρχάς,(…) Προς τούτο εκμεταλλευόμενοι τας εκ του πολέμου στερήσεις και πείναν των κατοίκων της περιοχής και την πεποίθησιν, την οποίαν ενεφύσισαν εις τους αφελείς χωρικούς ότι η πενία των οφείλεται εις την εκμετάλλευσιν των εκ μέρους των ευπορουσών τάξεων, των οποίων συμπαραστάτης ήτο το Σώμα της χωροφυλακής συνεκέντρωσαν εις αγροτικήν θέσιν «Σκεπαστός» Καλλονής περί τους 300-400 κατοίκους, προς τους οποίους ωμίλησαν περί καταπιέσεων, προδοτών, γκεσταπιστών (…).Ούτοι φανατισθέντες υπήκουσαν εις τας συστάσεις του ΚΚΕ να κατέλθωσιν εις Καλλονήν προς εκδίωξιν των χωροφυλάκων. Οπλισμένοι δια πιστολίων, μαχαιρών, ξύλων και πελέκεων κατέρχονται την 21ην Ιουνίου 1944 εις την Καλλονήν και φωνασκούντες «Θάνατος, θάνατος στους Χωροφύλακας και τους χαφιέδες, θέλωμεν ψωμί φάρμακα, δουλειά» επιτίθενται κατά του καταστήματος Χωροφυλακής και επιχειρούσι την κατάληψιν αυτού. Οι εν τω Σταθμώ οπλίται, πυροβολούν εις τον αέρα δια εκφοβισμόν των επιτιθεμένων οίτινες εξωργισθέντες  έθραυσαν δια λίθων, ξύλων, πιθανόν και πυροβολώντας θύρας, παράθυρα και τους υαλοπίνακας του αστυνομικού καταστήματος(…)Επρόκειτο πλέον περί πραγματικής στάσεως, την οποίαν ου μόνον δικαίωμα αλλά και υποχρέωσιν είχεν η Χωροφυλακή να καταστείλη(…) και δια της χρήσεως ακόμη των όπλων (…) προς αποτροπήν δε του κινδύνου τούτου οι χωροφύλακες πυροβολούσι κατά των συναθροισθέντων με αποτέλεσμα να φονευθεί ο Ιωαν. Νεοκλέους ή Νταβέλλης και να τραυματισθώσιν οι Κυρ. Μιχαήλαρος, Αντ. Γιαννίκαρος και Αντ. Ζαχαρής, και Χαρ. Αγρίτης μάλλον ελαφρώς. (…)Οι παθόντες και μερικοί των μαρτύρων κατηγορίας πειρώνται να παραστήσωσι ότι επρόκειτο περί ειρηνικής διαδηλώσεως αδικουμένων, αίτινες απλώς μετέβησαν εις τον Σταθμόν να διαμαρτυρηθώσι ειρηνικώς (…) Και όσον αφορά τον ειρηνικόν χαρακτήρα των κομμουνιστικών διαδηλώσεων, ούτος είναι τοσούτον γνωστός εκ του στασιαστικού κινήματος του Δεκεμβρίου 1944 (…) ώστε δεν παρίσταται ανάγκη ενδιατρίψει τις περισσότερον επί του σημείου τούτου, (…).  κατ΄ ακολουθίαν οι κατηγορούμενοι νομίμως και άνευ ευθύνης τινός για τας συνεπείας της πράξεώς των εποιήσαντο χρήσιν των όπλων των Επί τούτοις δέον να μη γίνει δημόσια επί ακροατηρίω κατηγορία επί της αποδιδομένας αυτοίς πράξεσιν(…)κατά των κατηγορουμένων 1)Ευστρατίου Σταμ. Μπάγια, γεννηθέντος εν Κυδωνίαις Μ. Ασίας και κατοικούντος εν Αλεξανδρουπόλει, ετών 35, χωροφύλακος, 2) Χαράλ. Αναστ. Μπουγιώτη, γεννηθέντος εν Άργει και κατοικούντος εν Μυτιλήνη, ετών 33, χωροφύλακος, αγάμου, 3)Ιωάννου Παν. Οικονόμου, γεννηθέντος εν Πλωμαρίω και κατοικούντος εν Μυτιλήνη, ετών 33, χωροφύλακος, αγάμου, 4) Αντωνίου Σωτ. Βελόνη, γεννηθέντος εν Σταυρινίφες Σάμου και κατοικούντος εις Βαθύ Σάμου, ετών 32, χωροφύλακος, 5) Στυλιανού Δημ. Πλωμαρίτου, γεννηθέντος εν Περγάμω Μ. Ασίας και κατοικούντος εν Μυτιλήνη, ετών 37, χωροφύλακος, αγάμου, 6) Χρήστου Αγ. Στεφάνου, γεννηθέντος εν Περγάμω Μ. Ασίας και κατοικούντος εν Δαφίοις, ετών 44, συνταξιούχου χωροφύλακος, εγγάμου, 7) Ζαφειρίου Γεωργ. Λούπου γεννηθέντος και κατοικούντος εν Πλωμαρίω εν Μυτιλήνη, ετών 33, αγάμου(…)

Έτσι έκλεισε δικαστικά η υπόθεση του αιματοκυλίσματος της πρώτης δημόσιας ειρηνικής διαδήλωσης του ΕΑΜ στην Καλλονή, με ένα σενάριο που αντέστρεψε την πραγματικότητα εμφανίζοντας τους εαμίτες οπλισμένους και την χωροφυλακή αμυνόμενη.

Έτσι κυρίες και κύριοι άρχισαν να γράφονται οι σελίδες του νέου επίσημου κρατικού αφηγήματος, πλαστογραφώντας τα γεγονότα και την πραγματική ιστορική εμπειρία για την Αντίσταση στο νησί.

Έτσι κυρίες και κύριοι ξεκίνησε η διαδικασία συγκρότησης της επίσημης κρατικής εκδοχής που είχε ως προϋπόθεση τον εξοβελισμό του εαμικού πατριωτικού αφηγήματος.

Έτσι κυρίες και κύριοι πορευθήκαμε μέχρι την μεταπολίτευση με τον ιδεολογικό μύθο του «ομοθύμως αντιστασιακού έθνους» ενός Έθνους ηρωικού δίχως ήρωες, ενός έθνους-θύμα χωρίς θύματα.

Σας ευχαριστώ