ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ—80 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ.
Σήμερα Τρίτη 10 Σεπτέμβρη 2024, με αφορμή τη κατάθεση στεφάνου-από τους Φ.Ι.Μ.ΠΟ.Δ- στα Τσακμάκια για την 80η επέτειο της απελευθέρωσης της Λέσβου από τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, δίνουμε για πρώτη φορά στη δημοσιότητα το παρακάτω κείμενο του Χρήστου Χριστοδούλου, αφιερωμένο στη μνήμη όλων αυτών των αγωνιστών της Αντίστασης που χωρίς χρέος κινούντες, έδωσαν το μεγάλο παρών… Όταν τ’ άσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά!
Το κείμενο αυτό βρέθηκε στο αρχείο του Αρίστου Πολυχρονιάδη. Στάλθηκε από τον Χρ. Χριστοδούλου για να χρησιμεύσει ως υλικό στο υπό έκδοση βιβλίο Π.Κ. Κεμερλή- Α.Σ. Πολυχρονιάδη «Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ-πηγές και πτυχές της», τελικά όμως επιλέχτηκε για το βιβλίο[1] σχετικό δημοσίευμα του ίδιου-αναλυτικότερο και πιο κατατοπιστικό- με το ψευδώνυμο «Κλέαρχος» πρωτοδημοσιευμένο στο επετειακό φύλλο της «Ελεύθερης Λέσβος» της 10 Σεπτέμβρη του ’45-ένα μόλις χρόνο μετά τα γεγονότα.
Για την αντιγραφή
Γιώργος Γελέτσας
« Με αφορμή πως σε λίγες μέρες, θα έχουμε την επέτειο της απελευθέρωσης του Νησιού απ’ τους Γερμανούς(10-9-44) και κάποιο σχετικό γραφτό του φίλου Μίλτη Παρασκευαΐδη στα “ΝΕΑ” της 25-8-1986, έγιναν αιτία να θυμηθώ τις μέρες αυτές του Σεπτέμβρη.
Επειδή έζησα τα γεγονότα απ’ τη θέση του γραμματέα πόλης του ΕΑΜ Μυτιλήνης την εποχή αυτή, θέλω να γράψω ότι θυμάμαι.
Ένα μήνα περίπου πριν την απελευθέρωση του Νησιού η Ν.Ε. του ΕΑΜ για λόγους γενικότερης στρατηγικής και πολιτικής, αποσύρθηκε στην Αγία Παρασκευή. Το γραφείο πόλης λοιπόν του ΕΑΜ έμεινε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της παραμονής και δραστηριότητας των Γερμανών τον τελευταίο αυτόν μήνα στη Μυτιλήνη αλλά και κύρια τη μεγάλη και δύσκολη μέρα της απελευθέρωσης.
Το Γραφείο πόλης ΕΑΜ Μυτιλήνης το αποτελούσαν τότε ο Χρ. Χριστοδούλου σαν Γραμματέας, ο Γιώργος Ψύλας και οι μακαρίτες Τάκης Παναγιώτου, Γιαννης Παπαευαγγέλου, Μιχάλης Σάββας, Νίκος Σαραντάκος, ίσως και άλλοι που δεν θυμάμαι.(σ.σ. να προσθέσουμε τα υπόλοιπα ονόματα???Χαρ. Κανόνης, Δημ. Χαραλαμπίδης, Χρ. Καλδής???)
Η αποχώρηση των Γερμανών ήταν ζήτημα ημερών για τούτο και η οργάνωση της πόλης είχε πάρει όλα τα μέτρα για μια ομαλή διαδοχή.
Έπρεπε ν’ αντιμετωπισθούν πρώτα, πρώτα ζητήματα τάξης και αποτροπής αυτοδικίας ή λεηλασίας Γερμανικών αποθηκών(αποθήκη Πετρόπουλου[2]), ζητήματα άμεσου επισιτισμού, ακόμα και την απελευθέρωση των κρατουμένων της Γκεστάπο (τελευταία τους είχαν μεταφέρει στο κτίριο Παροχής Εργασίας[3] στην Αγ. Ειρήνη). Ήταν δε η τελευταία μπάζα κρατουμένων Αγιασώτες.
Το γραφείο πόλης σε συνεργασία με τις κατά μέρος επιτροπές είχε ολοκληρωμένη πληροφόρηση για τους τόπους και τις ποσότητες, τόσο για τα γερμανικά αποθέματα (ζάχαρι-αλεύρι-πετρέλαια) όσο και για τα μεγάλα ιδιωτικά σε λάδι. Ήταν δε οι επιτροπές αυτές η “ΛΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ” που την αποτελούσαν άνθρωποι της αγοράς-έμπιστα μέλη της οργάνωσης και η “ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ”, που από μήνες πιο μπροστά είχε ετοιμάσει σχέδιο για τα ζητήματα τάξης και λειτουργικότητας μηχανισμών διανομής τροφίμων. Την επιτροπή αυτή αποτελούσαν ο Χ. Χριστοδούλου, ο Χαρ. Κανόνης και ο Νικ. Σαραντάκος.
Το Γραφείο πόλης για την επιβολή της τάξης και γενικά για την ομαλή αντιμετώπιση της κατάστασης, είχε τον εφεδρικό ΕΛΑΣ που ήταν σχεδόν άοπλος.
Ευτυχώς όμως και θα πρέπει για την ιστορία να γραφτεί σχεδόν όλη η δύναμη του …Τμήματος (οικία Σημαντήρη[4]) που ήταν παιδιά από την Κρήτη, είχαν θέσει στη διάθεση του Γραφείου πόλης τις υπηρεσίες των. Με το πρόσχημα της περιπολίας ως «χωροφυλακής» πρόσφεραν πάρα πολλά το βράδυ 9 προς 10 Σεπτέμβρη.
Το Γραφείο πόλης είχε εγκατασταθεί μυστικά σε δωμάτιο του Ορφανοτροφείου[5] και από κει με συνδέσμους κατεύθυνε την κατάσταση όλη τη νύχτα της 9 προς 10 Σεπτέμβρη.
Πρώτα, πρώτα η ομάδα του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που διέθετε και ένα “STEN” σταμάτησε ομάδα που κατέβαινε για κατάληψη της αποθήκης Πετρόπουλου.
Δεύτερο. Οι οργανώσεις των συνοικιών κράτησαν τον κόσμο πειθαρχημένο στην συνοικία μέχρι τις 7 το πρωί της 10-9-44, για να αποφευχθούν άσκοπες συμπλοκές την νύχτα με τους αναχωρούντες Γερμανούς.
Τρίτο. Οι Γερμανοί παρ’ ότι τελευταίοι άρχισαν να επιβιβάζονται στα καΐκια μάλλον βιαστικά και φοβισμένα, δεν παρέλειψαν να προσπαθήσουν να πάρουν μαζί τους κρατουμένους της ΓΚΕΣΤΑΠΟ. Εκεί πάλι ομάδα του εφεδρικού ΕΛΑΣ με εντολές του Γραφείου αντιπαρατάχθηκε χωρίς να συμπλακεί παρ’ ότι είχαν αφήσει ένα μόνο τελευταίο Γερμανό να συνοδέψει τους κρατουμένους στο καΐκι. Τελικά ο Γερμανός το έβαλε στα πόδια, κανείς δεν τον πείραξε και οι κρατούμενοι λευτερώθηκαν.
Το πρωί της 10/9 το Γραφείο πόλης εγκαταστάθηκε στη Νομαρχία[6](σύμφωνα με το σχέδιο). Αμέσως συγκεντρώθηκαν στη μεγάλη αίθουσα του Νομάρχη, τα μέλη του Γραφείου και άλλοι παράγοντες (Λαϊκή επιτροπή, εφεδρ. ΕΛΑΣ κλπ) και ο υπηρεσιακός Διευθυντής Νομαρχίας Καρυώτογλου.
Τα μέλη αυτής της σύναξης μελέτησαν και έλυσαν τα άμεσα προβλήματα της πόλης. Έγινε την ίδια μέρα και την επόμενη διανομή λαδιού, αλεύρου και ζάχαρης. Μεταφορικά μέσα ήταν τα κάρα με τους αραμπατζήδες χωρίς άλογα. Πρατήρια διανομής ήταν οι φούρνοι και πολλά μπακάλικα με παρατηρητές ανθρώπους έμπιστους, δοκιμασμένης τιμιότητας.
Υπολογίστηκαν τα αποθέματα πετρελαίου και καθορίστηκαν οι ώρες λειτουργίας της Ηλεκτρικής Εταιρείας. Πάρθηκαν φυσικά τα απαραίτητα μέτρα και επικράτησε τάξη παραδειγματική. Δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την επιστροφή της Νομ. Επιτροπής(εγκατάσταση κλπ) επίσης για τον ΕΛΑΣ (καταλύματα-επισιτισμό κλπ)
Όταν εγκαταστάθηκε η Ν.Ε. και ο ΕΛΑΣ συνεχίστηκε η ζωή ήρεμα και οργανωμένα όσο σε καμιά άλλη επαρχία της χώρας. Όλα αυτά βέβαια μέχρι την εποχή που το επίσημο κράτος άρχισε να στέλνει Τρομοκράτες για να βάλουν… Τάξη.
ΧΡΗΣΤ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
(υπογραφή)
4-9-1986 »
[1] Βιβλίο Π.Κ. Κεμερλή- Α.Σ. Πολυχρονιάδη «Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ-πηγές και πτυχές της», σελ. 449-455
[2] Λιθόκτιστο κτίριο επί της Οδ. Ελύτη όπου σήμερα στεγάζεται το σούπερ μάρκετ «my»
[3] Νεοκλασικό κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται η Δημόσια Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης
[4] Νεοκλασικό κτίριο-υπό κατάρρευση- του ιδρύματος Σημαντήρη, επί της οδού Αγίας Σοφίας.
[5] Κτιριακό συγκρότημα, στο Κιόσκι, όπου σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες Υπουργείου Νησιωτικής.
[6] Νεοκλασικό κτίριο έναντι του ΟΤΕ, όπου σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
