Οι εκλογές του ΕΑΜ που δεν έγιναν ποτέ

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1944 ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΤΕ

ΜΙΑ ΟΥΤΟΠΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

ή

ΜΙΑ ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ;

Μέρος 1ο

Το καλοκαίρι του 2009 με το φίλο δικηγόρο Τάσο Κόρακα, ψάχνοντας το αρχείο του πατέρα του Χρήστου Κόρακα[1], «ανακαλύψαμε», σε πρωτότυπο, του Εκλογικούς Καταλόγους 13 Κοινοτήτων (φωτο 1) που είχαν συνταχθεί από τις οργανώσεις του ΕΑΜ το Σεπτέμβρη του 1944 και επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν στις εκλογές για την Αυτοδιοίκηση στις 29 Οκτώβρη 1944, που είχε προκηρύξει η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α) στις ελεύθερες περιοχές της πατρίδας μας. Με αυτές θα γινόταν η εκλογή και στο νησί μας: (φωτο 2-3)

α) των οργάνων διοίκησης σε πρωτοβάθμιους ΟΤΑ (Δήμους –Κοινότητες),

β) των οργάνων διοίκησης στην δευτεροβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση, Επαρχιακό Συμβούλιο, όπου όλο το νησί μας ήταν μια επαρχία και

γ) των λαϊκών δικαστών σε πρώτο βαθμό για την συγκρότηση λαϊκών δικαστηρίων σε κάθε Δήμο και Κοινότητα.

Με αφορμή την αποκάλυψη αυτή των εκλογικών καταλόγων και έχοντας πρόσβαση στις εφημερίδες της εποχής αυτής, με πάμπολλα κείμενα, άρθρα, ανακοινώσεις τους καθώς και έντυπο ψηφοδέλτιο, με τους υποψήφιους για το Επαρχιακό Συμβούλιο Λέσβου, που κυκλοφόρησε-τότε-τυπωμένο σ’ όλο το νησί, θεωρώ ότι έχω μαζέψει αρκετές ψηφίδες από το παζλ των εκλογών αυτών, ώστε να φιλοτεχνήσω το αφιέρωμα αυτό.

Ως πολιτικό μνημόσυνο σ’ όλους αυτούς, επώνυμους κι ανώνυμους που πίστεψαν και αγωνίστηκαν για να θέσουν σε εφαρμογή έναν κώδικα τοπικής Αυτοδιοίκησης που μέσα από τις ριζοσπαστικές του θέσεις έφερνε στο προσκήνιο τον Πολίτη μέσα από μορφές άμεσης συμμετοχικής Δημοκρατίας που ήταν πρωτόγνωρες ακόμα και σε ευρωπαϊκές χώρες με κουλτούρα σε θεσμούς Αυτοδιοίκησης.

Ας πάρουμε όμως τα ιστορικά γεγονότα της εποχής αυτής με την χρονολογική τους σειρά:

Μάρτης 1944 : Το ΕΑΜ συγκροτεί την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α) ως κεντρικό πολιτικό όργανο που όπως τονίζεται στην ιδρυτική διακήρυξη της «(…) θα συντονίζει τις προσπάθειες και τον αγώνα για την Εθνική Απολύτρωση και θα αναλάβει την υπεύθυνη Διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών της χώρας (…).

Απρίλης 1944 : Η ΠΕΕΑ διευρύνεται με προσωπικότητες του ευρύτερου δημοκρατικού χώρου, όπως Σβώλος, Γληνός, Αγγελόπουλος κ.λ.π.

Μάης 14-27 του ’44: Σύγκληση Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες. Εγκρίνεται ψήφισμα που διακηρύσσει: « Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό. Όλοι οι Έλληνες άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια πολιτικά και αστικά δικαιώματα. Η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία που δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των κοινωνικών αγαθών. Γλώσσα της Εκπαίδευσης είναι η γλώσσα του Λαού.»

Μάης 17-20 του ’44: Πραγματοποιείται το συνέδριο του Λιβάνου, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι δεκατεσσάρων πολιτικών κομμάτων και όλων των αντιστασιακών οργανώσεων. Οι εκπρόσωποι της Αριστεράς υπογράφουν το «Συμβόλαιο του Έθνους» που νομιμοποιεί τις εκκαθαρίσεις στο Στρατό της Μέσης Ανατολής και προβλέπει την υπαγωγή όλων των ανταρτικών δυνάμεων στις διαταγές της ενιαίας κυβέρνησης. Ως αντάλλαγμα, ο Παπανδρέου προσφέρει στην Αριστερά πέντε υπουργεία.

22 Αυγούστου του’44: Η ηγεσία του ΕΑΜ στέλνει υπουργούς στην Κυβέρνηση Παπανδρέου στο Κάιρο.

7 Αυγούστου του’44: Η ΠΕΕΑ εκδίδει τον κώδικα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον οποίο η Αυτοδιοίκηση αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης θεσμός της του δημόσιου βίου της χώρας. Σύμφωνα με τον κώδικα, το διοικητικό σύστημα της χώρας διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα: Δήμος-Κοινότητα (α΄ βαθμός), Επαρχία (β΄ βαθμός), Περιοχή (γ΄ βαθμός). Χαρακτηριστικά του πρωτοποριακού πνεύματος που διαπερνά το κώδικα είναι ορισμένες αρμοδιότητες που προβλέπονται για τις δυο πρώτες βαθμίδες.

Για την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση:

α) φροντίζει για τη βελτίωση και την εξασφάλιση της υγείας του λαού,

β) οργανώνει υπηρεσίες κοινωνικής ωφέλειας (φωτισμού, ύδρευσης, συγκοινωνίας) που μπορεί να ’χουν προνομιακό χαρακτήρα.

Για την δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση: Το επαρχιακό συμβούλιο φροντίζει:

α) για την διαχείριση της περιουσίας και την δημιουργία πόρων της Επαρχίας,

β) για την εκτέλεση δημοσίων έργων και την ανάπτυξη πλουτοπαραγωγικών πηγών,

γ) για την δημόσια υγεία.

Το τελευταίο άρθρο του κώδικα Αυτοδιοίκησης προκηρύσσει εκλογές στις ελεύθερες περιοχές, για τον α΄ και β΄ βαθμό Αυτοδιοίκησης, για την τελευταία Κυριακή – 29 του Οκτώβρη του ’44 – μηνός. (φωτο1-2)

Εκτός όμως των ρηξικέλευθων αλλαγών που επιφέρει ο κώδικας της Αυτοδιοίκησης τόσο στις αρμοδιότητες, που ανατίθενται στα όργανά της, όσο και στο νέο διοικητικό σύστημα θεωρούμε απαραίτητο ν’ αναφέρουμε τις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει, τούτος, στην σύνθεση του εκλογικού σώματος αφού:

Για πρώτη φορά δίνεται, αφ’ ενός μεν, ψήφος στις γυναίκες και αφετέρου στους νέους-νέες που έχουν συμπληρώσει τα 17 τους χρόνια.

Δικαίωμα εκλογής σ’ όλα τα όργανα της Αυτοδιοίκησης όσοι έχουν συμπληρώσει το 20^ο έτος.

Έτσι η ΠΕΕΑ αναγνωρίζει στη πράξη την ισότητα άνδρα και γυναίκας και ταυτόχρονα τιμά την προσφορά της Γυναίκας και του Νέου στην Εθνική Αντίσταση – με τις εκατόμβες των θυσιών τους – για μια Πατρίδα ελεύθερη. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει όταν σ’ ένα πρωτόγνωρο για τη χώρα μας ριζοσπαστικοποιημένο πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον που με αιχμή τη νεολαία και τις γυναίκες – που προεκτείνοντας τον παραδοσιακά βοηθητικό τους ρόλο όπως διοργάνωση συσσιτίων, νοσοκομειακή περίθαλψη κλπ – συγκροτούν στον ΕΛΑΣ μάχιμα σώματα που για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο, δίνουν δίπλα στους άντρες μάχες ενάντια στον καταχτητή. Πολλές δε θα ενταχθούν σε Αντιστασιακές Οργανώσεις και θα κατακτήσουν με το σπαθί τους την ισοτιμία χάρις την τόλμη και την αυτοθυσία τους αντιμετωπίζοντας τα βασανιστήρια, στη Γκεστάπο, και τα εκτελεστικά αποσπάσματα με άφθαστη γενναιότητα. Τα παραδείγματα της Ηλέκτρας Αποστόλου, Ηρώς Κωσταντοπούλου… αποτελούν την επώνυμη μαρτυρία των χιλιάδων αγωνιστριών της Εθνικής Αντίστασης.

[1] Χρήστος Κόρακας γεννήθηκε στο Πολιχνίτο στα 1904 . Μετά το τέλος των γυμνασιακών σπουδών θα φοιτήσει στη Νομική Σχολή Αθηνών και στα 1928 θα ξεκινήσει στη Μυτιλήνη τη δικηγορική του καριέρα. Στη διάρκεια της κατοχής θα οργανωθεί στο ΕΑΜ μέσα από τις τάξεις του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος(Σ.Κ.Ε.) με Πρόεδρο τον Αλέξανδρο Σβώλο και η απελευθέρωση θα τον βρει Επιθεωρητή της Λαϊκής Δικαιοσύνης,, διορισμένο από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Για την ενεργό του συμμετοχή στο ΕΑΜ θα υποστεί πολλαπλές διώξεις κατά το χρονικό διάστημα του 1945-1955. Από το 1956 με την εκλογή Δήμαρχου του αείμνηστου Δάσκαλου στο Δήμο Μυτιλήνης θ’ αναλάβει καθήκοντα νομικού συμβούλου στο Δήμο και στο Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων με ειδίκευση σε αναπτυξιακά προγράμματα του νησιού, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 80 όπου και συνταξιοδοτείται.

1

2

3

Μέρος 2ο

Ήδη όμως στις Ελεύθερες Περιοχές της Πατρίδας μας, που εκτείνονταν από τον Κορινθιακό Κόλπο ως τα σύνορα με την Γιουγκοσλαβία και από τις δυτικές πλαγιές της Πίνδου ως την ανατολική ακτογραμμή της, από τις αρχές του ’44 άρχισαν να εφαρμόζονται βασικά κεφάλαια της Αυτοδιοίκησης με την λειτουργία της Λαϊκής Δικαιοσύνης και Λαϊκών Επιτροπών Κοινωνικής Πρόνοιας, Επισιτισμού, Ασφάλειας, Σχολικών Επιτροπών, Εκκλησιαστικών Επιτροπών. Εδώ στο νησί μας, λίγο αργότερα, αλλά σίγουρα από τις αρχές του καλοκαιριού του ’44, σε πολλές Κοινότητες και Δήμους όπως Μανταμάδος, Πολιχνίτος, Πλωμάρι, Καλλονή, Αγιάσος κ.α., έχουμε την λειτουργία Λαϊκών Δικαστηρίων και Λαϊκών Επιτροπών Πρόνοιας, Επισιτισμού. Έτσι το ΕΑΜ αναλαμβάνει ουσιαστικά την διοίκηση των Ο.Τ.Α. αφού οι μηχανισμοί ασφάλειας, και διορισμένης Διοίκησης των εντεταλμένων οργάνων (Χωροφυλακή, Δημοτικά,-Κοινοτικά συμβούλια) από τις Κατοχικές δωσιλογικές Κυβερνήσεις έχουν προ πολλού καταρρεύσει κάτω από το βάρος τόσο των ανομημάτων τους, όσο και της πλήρους απραξίας τους.

Από τα μέσα Αυγούστου, η Νομαρχιακή Επιτροπή (Ν.Ε.) του ΕΑΜ, έχοντας υπόψη τον κώδικα Αυτοδιοίκησης θα ζητήσει από τις οργανώσεις της, στα χωριά και στους δήμους, ν’ αρχίσει η σύνταξη νέων εκλογικών καταλόγων Ανδρών και Γυναικών που έχουν συμπληρώσει τα 17 τους χρόνια. Λίγες δε μέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών, στις 17-9-1944, η Ν.Ε του ΕΑΜ με έγγραφη – πια – εγκύκλιο της προς τις οργανώσεις του ΕΑΜ, ζητά από αυτές να συντάξουν και ν’ αποστείλουν τις νέους εκλογικούς καταλόγους μέχρι τις 23 Οκτώβρη ’44, καταληκτική ημερομηνία υποβολής υποψηφιοτήτων για την εκλογή των αιρετών οργάνων Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης. Οι οργανώσεις του ΕΑΜ ανταποκρινόμενες στο καθήκον αυτό, μετά την σύνταξη και έγκριση τους από λαϊκές συνελεύσεις θα τις αποστείλουν για κύρωση από τον Επιθεωρητή Λαϊκής Δικαιοσύνης, τον δικηγόρο Χρήστο Κόρακα που είχε στο μεταξύ διοριστεί στη θέση αυτή από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που το χρονικό αυτό διάστημα βρίσκεται ακόμα στο Κάιρο. Στο σημείο αυτό θεωρώ αναγκαίο να γίνει μια επισήμανση και να δώσω δυο πληροφορίες.

Επισήμανση: Αν η σύνταξη των Εκλογικών Καταλόγων Ανδρών δεν ήταν μια δύσκολη υπόθεση αφού αυτή θα είχε σαν οδηγό α) τους παλιούς εκλογικούς καταλόγους των εκλογών του 1935, που χρειάζονταν βέβαια το ξεκαθάρισμα τους μετά από μια σκληρή δεκαετία με πόλεμο, Κατοχή και πείνα, β) το Μητρώο Αρένων σε μια νέα προσπάθεια ριζικής ανασύνταξής τους. Η σύνταξη όμως Εκλογικών Καταλόγων Γυναικών για πρώτη φορά, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, κάτω από αντίξοες συνθήκες και με μόνη βοήθεια τις δαιδαλώδεις οικογενειακές μερίδες ήταν πραγματικός άθλος που μας φανερώνει ότι οι οργανώσεις του ΕΑΜ, με την παλλαϊκότητά τους, έξω από τ’ άλλα πολλαπλά και σημαντικά καθήκοντά της Διοίκησης, Ασφάλειας και Επισιτισμού είχαν την δυνατότητα και τον μηχανισμό να αναλάβουν και να φέρουν σε πέρας το δύσκολο έργο της σύνταξης νέων εκλογικών καταλόγων.

Δυο πληροφορίες: Στο αρχείο του Χρήστου Κόρακα βρέθηκαν Εκλογικοί Κατάλογοι Ανδρών – Γυναικών 13 Κοινοτήτων και συγκεκριμένα των : Πολιχνίτου, Αγιάσου, Μυστεγνών, Ιππείου, Ασώματου, Συκούντας, Κάτω Τρίτους, Μυχούς, Ταξιαρχών (Καγιανίου), Λουτρ. Θερμής, Βασιλικών, Βαριάς-Ακρωτηρίου και Λισβορίου.

Οι περισσότεροι Εκλογικοί Κατάλογοι υπογράφονται από το προσωρινό Κοινοτικό Συμβούλιο υπάρχουν όμως και άλλοι που ανακηρύσσονται από το Λαϊκό Δικαστήριο της Κοινότητας . Εντύπωση προκαλεί ο εκλογικός κατάλογος από το Καγιάνι, που είναι και μοναδικός, που έχει συνταχθεί και θεωρηθεί την 1^η Σεπτέμβρη 1944, ενώ ακόμα το νησί βρίσκεται υπό Γερμανική Κατοχή.

Οι Γερμανοί αποχωρούν από την Μυτιλήνη το πρωινό της 10^ης Σεπτέμβρη έχοντας από τις προηγούμενες μέρες συμπτύξει τις δυνάμεις των από την επαρχία στην Πρωτεύουσα του νησιού. Σε κάθε χωριό και πόλη το κενό της τοπικής εξουσίας καλύπτουν αμέσως οι οργανώσεις του ΕΑΜ καταφέρνοντας με σχέδιο και πειθαρχημένες κινήσεις να επιβάλλουν την τάξη και ν’ αποφευχθούν προσωπικές πράξεις αντεκδίκησης δικαιολογημένες ή μη. Μέσα δε από την πρώτο παλλαϊκό γιορτασμό για την απελευθέρωση – σε κάθε χωριό και πόλη – δια βοής, ορίζονται οι νέοι προσωρινοί πρόεδροι των ΟΤΑ.

Από το τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη, το ΕΑΜ αρχίζει έναν αγώνα ενημέρωσης του λαού, εκλαϊκεύοντας τον κώδικα Αυτοδιοίκησης της ΠΕΕΑ, με ομιλίες στελεχών του σε λαϊκές συνελεύσεις και πολιτιστικά στέκια. Στη προσπάθεια αυτή της ενημέρωσης το ΕΑΜ δε θα μπορούσε παρά να ρίξει στη μάχη το βαρύ πυροβολικό του, την εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος», όπου με δεκάδες άρθρα, κείμενα, σχόλια προσπαθεί να δώσει τον τόνο για την αναγκαιότητα της άμεσης εφαρμογής των λαϊκών αυτών θεσμών, με εκλεγμένα όμως όργανα. Από όλα αυτά τα δημοσιεύματα επέλεξα να παρουσιάσω δυο.

Το πρώτο είναι του νεαρού τότε δικηγόρου Αρ. Κλήμη, υπάλληλου της Αγροτικής Τράπεζας που δημοσιεύεται στις 12-10-44 με τίτλο «Ο Θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης». Το διάλεξα αυτό γιατί ο συντάκτης του φιλελεύθερος δημοκράτης, χωρίς ν’ αποτελεί ενεργό μέλος του ΕΑΜ δημοσιοποιεί τις απόψεις του που βρίσκονται πολύ κοντά σ’ αυτές του ΕΑΜ και αποτυπώνει ανάγλυφα την ασφυκτική πίεση που ασκούν σε, μη αριστερούς με φιλελεύθερη άποψη πολίτες, αφ’ ενός μεν οι πρωτοποριακές θέσεις του ΕΑΜ για την Αυτοδιοίκηση και αφετέρου η καθολική αποδοχή των θέσεων αυτών από τον ριζοσπαστικοποιημένο λεσβιακό λαό που απεγκλωβισμένος από τα παλιά αστικά κόμματα έχει αγκαλιάσει το ΕΑΜ.

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Στο πρόγραμμα για την ανόρθωση της ζωής του λαού που παρουσίασε το ΕΑΜ είναι και η Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Πολλοί αφελείς θα νομίσουν ( εξαιρούμε του κακόπιστους) ότι σημαίνει απόλυτο χωρισμό τους ενός χωριού από το άλλο, και κομάτιασμα του κράτους σε πολλά ανεξάρτητα κρατίδια χωρίς κεντρική κατεύθυνση και χωρίς ενιαία κρατική διοίκηση! Και μέριμνα για τα ζητήματα κάθε επαρχίας. Μια τέτια κατάσταση θα εμπόδιζε την πολιτική, πνευματική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Τα πράγματα όμως δεν είνε έτσι. Για να πάρουμε μια ιδέα ας κοιτάξουμε καλά τον τόπο μας και από εδώ μέσα ας πάρουμε τα σχετικά διδάγματα. Οι μορφωμένοι ιστορικά ας ξαναφέρουν στο νου τους την κοινοτική ζωή του Τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού και οι αγράμματοι ας ρίξουν γύρω μια ματιά σε κάτι απομεινάρια της ίδιας εποχής: σχολιά, εκκλησίες, νερά, υδραγωγεία, βρύσες, δρόμους , κοινοτικά ελαιοτριβεία κλπ

Τότε θα καταλάβουνε ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένας θεσμός πανάρχαιος. Από τα πολύ παλιά χρόνια έφερε χειροπιαστά ωφελήματα. Το θεσμό αυτό δυστυχώς δεν κατόρθωσε να διατηρήση το έθνος μετά την απελευθέρωση του.

Η ουσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι τούτη: Κοινές βασικές ανάγκες , που παρουσιάζονται μόνιμα και συνεχώς με τον καιρό, μέσα σε ορισμένη τοπική περιοχή παίρνουν υπεύθυνες λύσεις από τους αρμοδίους του τόπου. Και οι λύσεις αυτές θα είναι πάντα οι πιο σωστές και οι πιο ωφέλιμες , οι πιο μόνιμες και οι πιο δίκαιες.

Οι αρμόδιοι που θάναι άνθρωποι του λαού που ζουν τη ζωή του , τις έγνοιες του και τον πόνο του, που βγήκαν απ’ τα σπλάχνα του , που αναδείχτηκαν δουλεύοντας τα ζητήματα του, είναι σε θέση- κάτω από την αδιάκοπο έλεγχο των συγχωριανών τους- να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες τους τις ανάγκες του χωριού και των χωριανών και να δίνουν τις καλλίτερες λύσεις για τη θεραπεία τους.

Οι εκλεκτοί του λαού δεν θάναι σαν τους χθεσινούς ηγέτες! Που αναδεικνυόταν μέσα από μια αισχρή συναλλαγή, μέσα από μια κοινωνία απόλυτα ατομιστική και εκμεταλλευτική. Οι αυριανοί ηγέτες θα ξεπηδήσουν μέσα από μιαν κοινωνία που σκοπεύει να ζήσει με αρχές ανθρώπινης αδελφοσύνης.

Α.Ν. Κλς

4

5

6

7

8

Μέρος 3ο

Το δεύτερο κείμενο με υπογράφοντα τον Γ.Τ, πρόκειται πιθανότατα για τον δικηγόρο Γιάννη Τζωάνο που είναι την εποχή αυτή υπεύθυνος Αυτοδιοίκησης στην Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ, όπου μέσα από ένα μεστό κείμενο με απλές, κατανοητές εκφράσεις δίνει με διαύγεια το όλο πλαίσιο του νέου θεσμού της Αυτοδιοίκησης. Το άρθρο τούτο δημοσιεύτηκε στην «Ελεύθερη Λέσβος» στις 17-10-1944.

Α Υ Τ Ο Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η (φωτο 9)

Ο λαός θα βγάλει στις 29 τρεχ. Τα όργανα της αυτοδιοίκησης.

Ο καθένας θα πρέπει να ξέρει καλά τι είνε α υ τ ο δ ι ο ι κ η σ η και τι έχει να προσμένει απ’ το θεσμό αυτό. Είναι ένα καθαρό δημοκρατικό διοικητικό σύστημα.

Τρεις διοικητικές περιφέρειες ορίζονται:

Α) Κοινότητα και Δήμος.

Β) Επαρχία.

Γ) Περιοχή.

Η διοίκηση κι η διαχείριση σ’ όλα τα στάδια τα κρατικά και σ’ όλες τις κοινωνικές ανάγκες αρχίζει απ’ την κοινότητα και τελειώνει εκεί μέσα. Πρώτα-πρώτα λύνει όλα σχεδόν τα ζητήματα της κ υ ρ ι α ρ χ ι κ ά και χ ω ρ ί ς π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς και ύστερα στη Επαρχία όπου μένουν λίγες πολύ λίγες περιπτώσεις σοβαρότερες ή γενικότερου ενδιαφέροντος για ουσιαστική λύση. Από κει και πέρα δεν είνε κανείς, κανένα κρατικό όργανο για να ανακατωθεί στις δουλειές της κοινότητας και της Επαρχίας.

Υγιεινή, σχολειά, εκκλησίες, εξωραϊσμοί, δρόμοι, ύδρευση, φωτισμός, κοινοτικά κτίρια κλπ όλα στα χέρια της κοινότητας και χωρίς νάχει δικαίωμα να ανακατώνεται ούτε η Επαρχία από την άποψη της ουσίας, θα μπορεί νάχει δικαίωμα να ανακατώνεται μόνο σχετικά με τη νομιμότητα να εξετάζει δηλαδή μη τυχόν καμιά ενέργεια της κοινότητας έρχεται σε αντίθεση με το νόμο.

Λείπει μ’ άλλα λόγια ο έλεγχος αν οι αποφάσεις είνε σκόπιμες( αν συμφέρουν ή όχι στο λαό) από πάνω. Αυτό δε θα πει πως λείπει ολωσδιόλου ο έλεγχος. Κάθε άλλο. Έλεγχος υπάρχει και, μάλιστα πιο άμεσος. Έχει δικαίωμα κάθε πολίτης να προσβάλει τις αποφάσεις στη συνέλευση της κοινότητας που μπορεί να ακυρώνει τις αποφάσεις του συμβουλίου κι ακόμα ν’ ανακαλεί μέλη του συμβουλίου ή κι ολόκληρο το Συμβούλιο.

Με λίγα λόγια ο ίδιος ο λαός νοικοκύρης μέσα στο σπίτι του λύνει όλα τα ζητήματα του χωρίς εξωτερική παρέμβαση.

Η κεντρική διοίκηση περιορίζεται σε ρόλο καθοδηγητικό και συντονιστικό μονάχα και δε μποδίζει την ανάπτυξη πρωτοβουλίας και δράσης της αυτοδιοίκησης.

Απ’ τα λίγα αφτά καταλαβαίνεται τ ι σ π ο υ δ α ί ο αγαθό δίνεται στο λαό, που διοικήθηκε σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ά κι

ε δ ε ι ν ο π ά θ η σ ε μέσα στη γραφειοκρατία περιμένοντας μήνες την «έγκρισιν δαπάνης δραχμών εκατόν δώδεκα και λεπτών ογδοήκοντα πέντε» Γ.Τ

Η ζητούμενη εφαρμογή του νέου θεσμού της Αυτοδιοίκησης ήταν και η αιτία για την διοργάνωση του πρώτου μετά την απελευθέρωση συλλαλητηρίου διαμαρτυρίας, από το ΕΑΜ στην πόλη της Μυτιλήνης. Το πώς και γιατί αποτυπώνεται στις εφημερίδες του ΕΑΜ, συγκεκριμένα:

Στις 2 Οκτώβρη του 1944 η πόλη της Μυτιλήνης, με μεγάλη συγκέντρωση, υποδέχεται τον Γενικό Διοικητή Νήσων Αιγαίου Μπουρδάρα Γ., στρατιωτικό, που θα φθάσει στην Μυτιλήνη με πολεμικό πλοίο από το Κάιρο, μετά τον διορισμό του από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Θα ’ναι δε ο πρώτος αντιπρόσωπος της που θ’ αναλάβει καθήκοντα σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος. Από την επόμενη θα ξεκινήσει τις συνεργασίες με στελέχη του ΕΑΜ που ηγούνται των νέων θεσμών Αυτοδιοίκησης, Λαϊκής Δικαιοσύνης, Πολιτοφυλακής καθώς και τις ηγεσίες των εργατο -αγροτικών σωματείων. Δεν θα περάσουν ούτε δυο μέρες και η ηγεσία του ΕΑΜ θα πάρει το μήνυμα από τον Μπουρδάρα ότι οι νέοι θεσμοί δεν αναγνωρίζονται, σύμφωνα με οδηγίες που έχει λάβει, από την επίσημη Ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου.

Υπό το βάρος των νέων δεδομένων που θέτει ο Γενικός Διοικητής, το ΕΑΜ διοργανώνει, στις 5 Οκτώβρη, το πρώτο παλλεσβιακό συλλαλητήριο στην πόλη της Μυτιλήνης με αίτημα την εφαρμογή των νέων θεσμών και την υπεράσπισή τους από τις προσπάθειες κυβερνητικών παραγόντων που θέλουν να τους καταργήσουν. Την μέρα του συλλαλητηρίου ο Μπουρδάρας δεν θα βρίσκεται στη Μυτιλήνη αφού επισκέπτεται τα άλλα νησιά του Αιγαίου που έχουν στο μεταξύ απελευθερωθεί. Το συλλαλητήριο αυτό θα έχει μεγάλη επιτυχία και θ’ αποτελέσει την αφορμή να μετακομίσει η έδρα της Γενικής Διοίκησης Νήσων Αιγαίου από το νησί μας στη Χίο. Εκεί θα εγκατασταθεί ο Μπουρδάρας με το επιτελείο του. Εδώ αφήνει ως αντιπρόσωπό του τον Αντ. Πάστρα. Στη συνέχεια παραθέτουμε εκτεταμένα αποσπάσματα από το ρεπορτάζ που δημοσίευσε η «Ελεύθερη Λέσβος» στις 5/10/1944 καθώς και φωτογραφίες από το συλλαλητήριο αυτό.(φωτο 10-11)

«Τώρα που ο λαός της Λέσβου κατάχτησε τη λευτεριά του κι έμεινε πια κυρίαρχος στο τόπο του ορθώθηκε να περιφρουρήσει τις καταχτήσεις του σαν ένας άνθρωπος και μια ψυχή. Χιλιάδες αμέτρητες κατέβηκαν στην πόλη μας έπειτα από ολονύχτια πορεία και στις 10 το πρωί πούταν η ώρα του συλλαλητηρίου καταπλημμύρισαν μαζύ με το λαό και της πόλης, τη λεωφόρο της Νομαρχίας, τους γύρω χώρους , τις αυλές των μεγάρων και τις στέγες και τα παράθυρα των σπιτιών. Ολόκληρος ο λαός με πελώριες επιγραφές «Κάτω τα χέρια απ’ την Αυτοδιοίκηση» , «Θέλουμε λαϊκά δικαστήρια» , «Ζήτω η Πολιτοφυλακή», «Ζήτω η λαϊκή κυριαρχία», «Ζήτω το Έθνος» και άλλα συνθήματα, μαζεύτηκε στη φαρδιά λεωφόρο παρουσιάζοντας με τον όγκο του πρωτόφαντο θέαμα. (…) Διάφοροι ομιλητές σε διάφορα σημεία την πελώριας συγκέντρωσης , έβγαζαν λόγους για τη λαϊκή κυριαρχία, το θεσμό της Αυτοδιοίκησης, και τη διατήρηση της Πολιτοφυλακής.

Ζητωκραυγές και χειροκροτήματα ξεσπούσαν κάθε τόσο απ’ όλες τις μεριές σ’ έναν απερίγραπτο αλαλαγμό για τις λαϊκές ελευθερίες. Ο λαός ζητούσε με όλη τη δύναμή του να μη θίξει κανείς τη κυριαρχία του που κατόρθωσε μετά από τόσον κατατρεγμό κι’ από τόσα μαρτύρια να κατοχυρώσει. Ώρες ολόκληρες φώναζε Α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η! Α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η! Ούτε η κόπωση πούχε έπειτα από πορεία δεκάδων χιλιομέτρων , ούτε η αγρύπνια του , ούτε η ορθοστασία και το στρίμωγμά του ήταν ικανά να του μειώσουν τη φωνή. Και ο αστός και ο εργάτης και ο γεωργός και ο διανοούμενος και ο βιοτέχνης, όλοι μαζύ μια μάζα με μια θέληση αξίωσαν την Αυτοδιοίκηση και το σάρωμα όλων των χρεοκοπημένων πια θεσμών και συστημάτων. (…)

Στις 10.30 μίλησε προς τα πλήθη εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής του συλλαλητηρίου ο σγ. Τάκης Παναγιώτου πούπε μαζί με πολλά άλλα και τα παρακάτω: «Ότι κατορθώσαμε ν’ αποχτήσει ο λαός ύστερα από τόσους αγώνες και κινδύνους στο διάστημα της ξένης κατοχής , σήμερα κινδυνεύει να του το πάρουν. Θυμάστε πόσα θερμά δεχτήκαμε τον εκπρόσωπο της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Περιμέναμε να μας βοηθήσει να συνεργαστούμε από τις μεγάλες καταστροφές που πάθαμε και να τιμωρήσουμε τους χαφιέδες όπως θα τους άξιζε. Στις επιτροπές που παρουσιάστηκαν μπροστά του έδωσε να καταλάβουν πως έχει σκοπό να καταργήσει την Αυτοδιοίκηση δικαίωμα που απόχτησε ο λαός ακόμα μέσα στη χιτλερική σκλαβιά. Θέλει με τρόπο να σταματήσει τα λαϊκά δικαστήρια και να διαλύσει την Εθνική Πολιτοφυλακή και να ξανασυστήσει τη Χωροφυλακή με τους Γαλούσηδες, τους Κατσαρέηδες και τους Ιωάννου και όλα αυτά τα κοπρόσκυλα. Ο λαός δεν τους ξέχασε και μια μέρα σύμφωνα με τις αρχές της Τεχεράνης θα δικαστούν σαν εγκληματίες πολέμου.

Κι’ όμως η πολιτοφυλακή στάθηκε στο ύψος της,

Όλα τα καλά στοιχεία που είχε η παληά χωροφυλακή πήρανε τη θέση τους μέσα στην Πολιτοφυλακή. Ξι αν μερικοί ακόμα από την χωροφυλακή που βοήθησαν το λαό μένουν αταχτοποίητοι , ο λαός δεν θα τους παραγνωρίσει.

Αγωνιστήκαμε ίσαμε τώρα μαζύ με τους μεγάλους μας συμμάχους για να γλιτώσουμε από τη φασιστική τυραννία και κερδίσαμε με αίμα τους θεσμούς που έχουμε .Δε θα επιτρέψουμε σε κανένα να τους αγγίξει(…) Στην συνέχεια μίλησαν για το ίδιο θέμα οι σγ. Γ. Σκαλτσούνης και Βαγγέλης Χαραλαμπίδης. Έπειτα η επιτροπή του συλλαλητηρίου παρέδωσε στον κ. Αντ. Πάστρα αναπληρωτή του Γεν. Διοικητή το παρακάτω ψήφισμα.»

ΨΗΦΙΣΜΑ

«Ο λαός πολεμώντας στήθος με στήθος τον πιο άγριο καταχτητή που γνώρισαν οι αιώνες, κατόρθωσε ν’ αποσπάσει το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης με την λαϊκή δικαιοσύνη και την Εθνική πολιτοφυλακή(…) Σήμερα κατάπληχτος ο λαός πληροφορείται ότι ο Αντιπρόσωπος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας που περιβάλλει με την εκτίμηση και την αγάπη του, θέλει να του αποσπάσει ό,τι με το αίμα του κατάχτησε.(…) το έκτακτο παλεσβιακό Συλλαλητήριο και καταλήγει στο παρακάτω ψήφισμα:

1)Διατρανώνει την πίστη του στους λαογέννητους θεσμούς του, που ευδοκίμησαν στην πράξη

2)Εκφράζει την εκτίμηση του προς τη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και την παρακαλεί ν’ αφήσει ανέπαφους τους θεσμούς του ως τη στιγμή που η Συνταχτική Εθνοσυνέλευση θα κανονίσει το καταστατικό χάρτη της Ελλάδας.

3)Εκφράζει την αγάπη και ευγνωμοσύνη προς τους μεγάλους συμμάχους(…)» Μυτιλήνη 5 Οκτωβρίου 1944

9

10

11

Μέρος 4ο

Μετά την αποχώρηση του Γενικού Διοικητή, το επόμενο χρονικό διάστημα το ΕΑΜ έχοντας την ουσιαστική διοίκηση του νησιού θα δώσει το βάρος μεταξύ των άλλων στη προετοιμασία των εκλογών της Αυτοδιοίκησης. (φωτο 12-13-14-15)

Στις 25 του μηνός δημοσιεύονται, στην εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος», τα ψηφοδέλτια με τα ονοματεπώνυμα υποψήφιων στο Επαρχιακό Συμβούλιο Λέσβου και Δημοτικό Συμβούλιο Μυτιλήνης. Χάρη στο αρχείο του δικηγόρου Φωκίωνα Βουνάτσου[1], έχει διασωθεί το τυπωμένο ψηφοδέλτιο του Επαρχιακού Συμβουλίου που κυκλοφόρησε στο νησί και με το αφιέρωμα αυτό ξανακάνει την εμφάνισή του μετά από 65 χρόνια (φωτο 16). Για το έντυπο ψηφοδέλτιο με τους υποψήφιους δημοτικούς σύμβουλους Μυτιλήνης μέχρι σήμερα απ’ ότι γνωρίζω δεν έχει βρεθεί και δεν ξέρω αν αυτό τυπώθηκε, γι’ αυτό παραθέτουμε αυτό που δημοσιεύτηκε (φωτο 17).

Στις 27 Οκτωβρίου 1944 πρωτοκυκλοφορεί η εφημερίδα «Δημοκρατία» ως όργανο της Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως Λεσβίων (ΕΔΕΛ) που δημιουργήθηκε στις αρχές του Οκτώβρη, από πολιτικούς παράγοντες του τότε Λαϊκού Κόμματος (Δεξιά) και φιλελεύθερους δημοκράτες του Γ. Παπανδρέου, Βενιζέλου Θεμ. κλπ, οργάνωσης που θα εξελιχθεί – ουσιαστικά – ως αντί-ΕΑΜ στο νησί μας παράταξης την περίοδο 1944-1946. Αρκετά μέλη της Οργάνωσης αυτής είχαν συνεργασθεί με το ΕΑΜ την περίοδο της Κατοχής αλλά με την απελευθέρωση αποχώρησαν από αυτό. Στο πρώτο δε φύλλο της η «Δημοκρατία» θα εκφράσει την αντίθεσή της με την διενέργεια των εκλογών Αυτοδιοίκησης δημοσιοποιώντας αυτή, στην στήλη των σχολίων της με τίτλο «Της Ημέρας». (φωτο 18)

ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

«Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ εκλογών Αυτοδιοικήσεως για την 29^ην Οκτωβρίου , αποτελή το ολιγότερον πράξιν αδικαιολογήτου σπουδής.

Είνε αληθές ότι η προκύρηξις των εκλογών βασίζεται επί αποφάσεως της ΠΕΕΑ, αλλ’ η απόφασις αυτή είχε ληφθεί εις τας 21 Αυγούστου εν.(εστώτους) ε.(τους) όταν δηλαδή δεν είχε ελευθερωθεί κανένα τμήμα του εθνικού μας εδάφους, η δε Κυβέρνησις ευρίσκετο ακόμα εις το εξωτερικόν.

Εφ’ όσον όμως η Κυβέρνησις εγκατεστάθη εις την πρωτεύουσαν τους Κράτους, η προκήρυξις εκλογών – οιασδήποτε μορφής εκλογών – πρέπει απαραιτήτως να βασίζεται επί κυβερνητικής αποφάσεως.

Μόνον εις χώρας αναρχουμένας, είναι δυνατή η ύπαρξη Κυβερνήσεων και Παρακυβερνήσεων.

Συνιστώμεν ως εκ τούτου την αναβολήν της διεξαγωγής των εκλογών, την οποίαν άλλως τε επιβάλλει και η πλέον στοιχειώδης πολιτική ευπρέπεια προς αυτά ταύτα τα μέλη της ΠΕΕΑ, τα μετέχοντα της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενώσεως.»

Σε σύντομο δε κείμενό της γίνεται μνεία σε έγγραφο του αντιπροσώπου Γενικού Διοικητή Νήσων Αιγαίου, προς τον Νομάρχη του ΕΑΜ Φριλίγγο Κ. (φωτο 19) όπου τονίζεται ότι οι εκλογές της Κυριακής είναι άκυρες, πριν και αυτός αναχωρήσει για Χίο για να μη νομιμοποιήσει με την παρουσία του αυτές.

Στις 28 Οκτώβρη 1944, με λιτή ανακοίνωση του Νομάρχη (φωτό 20) γίνεται γνωστό ότι αναβάλλονται οι εκλογές της Κυριακής κατόπιν απόφασης της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Τούτη η ανακοίνωση, την οποία παραθέτουμε, δημοσιεύεται στην «Ελεύθερη Λέσβο» στις 29 Οκτώβρη καθώς και σχόλιο της εφημερίδας για την αναβολή αυτή.

Ο ευθετότερος χρόνος δεν ήλθε βέβαια ποτέ…

Τον εμπόδισαν τα οδοφράγματα των Δεκεμβριανών και η «Λευκή Τρομοκρατία» των Μπουραντάδων που ήλθαν στο νησί την άνοιξη του ’45,
Τον σταμάτησαν οι κοινοβουλευτικές εκλογές με την αποχή της Αριστεράς, το Μάρτη του ’46 και ο 3χρονος εμφύλιος πόλεμος στη συνέχεια.

Οι εκλογές για την ανάδειξη εκλεγμένων οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα γίνουν πια το 1950. Και τίποτα δεν θα ’ναι ίδιο…

Η συμμετοχή των γυναικών στις εκλογές θα ’πρεπε να περιμένει άλλα οκτώ χρόνια.
Η ψήφος στη νεολαία από ηλικία 18 έως 21 χρόνων ήλθε μετά από 38!!! χρόνια, μόλις στα 1982.
Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στους νέους από ηλικίες 21 έως 25 χρόνων μετά από 65 χρόνια θα ’ναι ακόμα ζητούμενο…

[1] Ο Βουνάτσος Φωκίων, γεννήθηκε στο Πλωμάρι και σπούδασε στην Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στέλεχος του αγροτικού κινήματος στη Λέσβο. Στη διάρκεια της κατοχής θα αναλάβει την ηγεσία του αντιστασιακού κινήματος στο Πλωμάρι ως γραμματέας της τομεακής επιτροπής του ΕΑΜ. Για την δράση του στο ΕΑΜ, το καλοκαίρι του 1946 θα εκτοπιστεί για ένα χρόνο στην Ανάφη. Την δεκαετία του 50 θα πολιτευθεί με το κόμμα του Πλαστήρα και Παπανδρέου Γ. , στις δε εκλογές του 1964 θα εκλεγεί βουλευτής της Ένωσης Κέντρου. Στις πρώτες μετά την χούντα ελεύθερες εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση θα εκλεγεί Δήμαρχος Πλωμαρίου κλείνοντας έτσι την πολύχρονή του ενασχόληση με τα κοινά.

Οκτώβρης 2018

Γιώργος Γαλέτσας